ونگ وا سرویس اجتماعی: فاطمه نوری از گردشگری مزرعه به عنوان روشی برای حفظ چشم‌انداز محیط طبیعی، بافت‌های سنتی و جغرافیای مناطق همراه با اقامت و مشارکت در فعالیت‌های کشاورزی یاد می‌شود. علاوه برآن زمینهای برای سرمایه‌گذاری مستقیم و غیر‌مستقیم در کشاورزی هم هست. به گزار ش ونگ وا، در بسیاری از کشورها گردشگری مزرعه از اهمیت خاصی برخوردار است و با توجه به تقاضا محور بودن آن جزو گردشگری لوکس محسوب می‌شود، اما در ایران گردشگری مزرعه به معنای واقعی وجود ندارد، زیرا بسیاری از مفاهیم گردشگری در کشورمان وارداتی بوده و ترجمه موضوعاتی هستند که در کشورهای غربی صورت گرفته است. با دکتر «علی ماهفروزی»، مشاور مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران درباره «مزرعه گردشگری» یا «گردشگری مزرعه» به گفت‌وگو نشستیم.
- گردشگری مزرعه تعریف مشخصی دارد؟
گردشگری مزرعه از سال ۱۹۶۰ به‌وجود آمد. تا پیش از این زمان تقاضا در این زمینه پایین بود، اما از سال ۱۹۸۵ قانون گردشگری مزرعه در ایتالیا نوشته شد و کشورهای فرانسه، اسپانیا، ترکیه، آمریکا و هندوستان نیز به آن پرداختند. معمولا در صنعت گردشگری از واژه‌های گردشگری مزرعه، ورزشی وطبیعت استفاده می‌شود، اما یکی از شاخه‌های این صنعت، گردشگری مزرعه است که مانند دیگر زیرمجموعه‌های گردشگری، اجرا، عملیات و مفاهیم آن هنوز وارداتی است، نه این‌که درک مفاهیم و عمل به آن بر اساس نیازهای جامعه و توانمندی جغرافیا و محیط زیست باشد. آیا در هر مکانی که کشاورزی انجام می‌شود باید گردشگری مزرعه به‌وجود آید؟ با این فرض تمام جوامع دنیا کشاورزی دارند و باید به گردشگری مزرعه تبدیل شوند، اما این امر امکان‌پذیر نخواهد بود. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند اقامت بوم‌گردی همان گردشگری مزرعه است، اما این گونه نیست و تعریف خاصی در این زمینه وجود دارد. محیط جغرافیایی مشخص برای کاشت، داشت و برداشت به‌همراه سایر عوامل از موضوعات الزامی در گردشگری مزرعه است.
علاقه و نیاز به همراه سایر عوامل در جامعه محلی و ایجاد عوامل اصلی زمینه‌ساز گردشگری روستایی در مناطق بومی است. گردشگری مزرعه نیازمند انسجام و اتحاد ملی است و می‌تواند هویت ما را در ساختارهای کشاورزی هویدا کند، زمانی که صحبت از گردشگری خاص می‌شود باید توجه شود تا فضا برای گردشگری داشته باشیم.
- آیا مازندران به دلیل وجود زمینهای کشاورزی می‌تواند به منطقه گردشگری مزرعه تبدیل شود؟
بله، اما ورود به گردشگری مزرعه گاهی می‌تواند بسیاری از معضلات را به همراه داشته باشد، زیرا نقاط ضعف، قوت و فرصت‌ها و تهدید‌های مازندران در این زمینه مورد سنجش و ارزیابی قرار نگرفت. مازندران با توجه به شرایط جغرافیایی، زیستی و فرهنگی می‌تواند یکی از نقاط قابل توجه گردشگری مزرعه در ایران باشد، اما اگر به دقت مکان‌ها و لکه‌ها مورد توجه و ارزیابی قرار گیرند وجود مزرعه‌های گردشگری برای توسعه و پیشرفت آن الزامی است. گردشگری مزرعه به مفهوم عام تعبیری وارداتی است که صرفا نمی‌توان به واژه آن بسنده کرد،زیرا در کنار آن باید ظرفیت‌های همجوار و حاشیه‌ای قوی وجود داشته باشد تا به نتیجه برسد. اولویت نخست در گردشگری مزرعه، کشاورزی به همراه تولید محصولات با کیفیت بالا و کشت ارگانیک است تا هنگامی که گردشگر وارد طبیعت بکر و سرسبز کشاورزی می‌شود، به تولید ارگانیک، سلامت محیط زیست و بهداشت آن کمک شود.
- چه فرصت‌هایی برای روستاهای مازندران در زمینه گردشگری مزرعه وجود دارد؟
روستای اروست در دهستان پشتکوه بخش چهاردانگه ساری در نزدیکی یک مقصد بین‌المللی به نام چشمه سورت قرار دارد. باغ‌های منطقه به دلیل کشت درختان سیاه‌ریشه به‌همراه دامپروری، زنبورداری و صنایع دستی از جمله جاذبه‌های طبیعی بی‌نظیر روستای اروست است. بنابراین کل روستا به عنوان گردشگری مزرعه مورد توجه قرار خواهد گرفت. اکنون برخی باغ‌ها در کنار معماری بومی روستا به‌صورت لکه‌ای نقطه هدف ما برای دستیابی به یک کل است.
نخستین جشنواره ملی گل محمدی سال گذشته در روستای کلیج‌کلای دودانگه ساری برگزار شد که توانست ظرفیت منطقه و توانایی جامعه محلی را به رخ بکشد. وجود روستا با بافت با ارزش، جغرافیای زیبای منطقه، مزارع بزرگ گل محمدی، کارگاه‌های سنتی گلاب گیری و دسترسی مناسب شرایط را تبدیل شدن این روستا به‌عنوان پایلوت گردشگری مزرعه فراهم کرده است. روستاییان به این نتیجه رسیدند که تولید گل محمدی در این منطقه ارزش اقتصادی دارد و سبب ماندگاری جمعیت می‌شود. به دلیل فضای مناسب و تغییر نکردن بافت، کل روستا می‌تواند اقامتگاه بوم‌گردی نیز باشد، اما باید بدانیم در همه نقاط مازندران چنین کاری امکان‌پذیر نیست و مشابه دانستن اقامتگاه بوم‌گردی با گردشگری مزرعه نیز یک تعریف نادرست است. رونق جشنواره‌ها و تولید محصولات ارگانیگ سبب شده روستاهای پایلوت، استقلال خود را به عنوان مرکز تولید صنایع دستی فرهنگ کشاورزی به‌دست بیاورند و بالنده‌تر شوند.
این امر اگر بتواند به‌صورت لکه‌هایی در مازندران و شاخص‌هایی رعایت شود، مازندران می‌تواند در درازمدت از گردشگری مزرعه بهره زیادی ببرد. برای به وجود آمدن مزارع گردشگری نیازمند ایجاد لکه‌های مناسب برای این نوع خدمات و فعالیت‌ها هستیم، زیرا ابتدا می‌بایست مزارع گردشگری ایجاد شوند تا گردشگری کشاورزی و مزرعه شکل بگیرد.
- با این شرایط در مازندران گردشگری مزرعه داریم؟
در مازندران گردشگری در حد شاخص بین‌المللی مزرعه نداریم و نمی‌توان در مورد آن نظری داد. گردشگری مزرعه در ایران در حال طلوع است. فعلا گردشگری مزرعه باید در محلی تقویت شود تا بعدها به حد ملی و شاخص بین‌المللی برسد. این کار مستلزم شناسایی و مشخص کردن لکه‌هایی برای توانمندسازی است تا جامعه محلی و سرمایه‌گذار وارد این فضا شود و مزرعه کشاورزی به‌وجود آید تا باعث ورود گردشگر و تغییر الگوی اقتصادی منطقه با تولید محصول ارگانیک و دیگر نتایج گردشگری مزرعه شود. در پی آن مقاصد گردشگری مزرعه به عنوان مراکز تولید به برندی تبدیل می‌شوند و مراکز ارگانیک کالاهای خود را در داخل و خارج کشور به مشتریان عرضه خواهند کرد. با توجه به شکنندگی محیط ساحلی با انبوه مسافر و گردشگر پرداختن به گردشگری مزرعه در مناطق کوهستانی با اراضی شیب‌دار قابل توجه خواهد بود و باید برای آن چاره‌ای اندیشید.
- دولت چه کمکی به رونق این بخش از گردشگری می‌تواند کند؟
در کنار سرمایه‌گذار را بخش دولتی وظیفه دارد مناطق بومی مانند چهاردانگه و دودانگه را که هم دارای ظرفیت بالای گردشگری هستند و هم در این بخش پیشرو هستند با ایجاد زیرساخت‌ها، توانمند ساختن روستاییان و آموزش آنها مورد توجه قرار دهد. از نهادهای دولتی می‌خواهیم عدالت سرمایه‌گذاری را هدفمند کنند و مناطق محروم را با راهبرد اتخاذ شده به سمت سرمایه‌گذاری مطمئن و کم‌خطر پیش ببرند. گردشگری مزرعه با ۲ آیتم مهم سرمایه‌گذار علاقه‌مند و سرمایه‌گذاری دولت در بخش زیرساخت در هر جامعه محلی امکان‌پذیر می‌شود. در مازندران هم برای پیشرفت نیازمند همراهی و همکاری دستگاه‌های دولتی مانند میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی است تا بتوان چند نقطه به عنوان پایلوت شکوفا شود.
البته مسئولان بخش دولتی باید توجه داشته باشند در گردشگری مزرعه به سمت تفکیک زمین‌ها حرکت نکنیم و لکه‌ها به‌صورت کل در اختیار گردشگری مزرعه قرار گیرد. هزینه برای گردشگری لوکس مانند گردشگری مزرعه بسیار بالا است و می‌تواند منطقه را به لحاظ اقتصادی تغییر دهد. ضمن این‌که در حوزه محیط زیست و فرهنگ هم شکنندگی پدیدار نمی‌شود.
- تا کنون گردشگرانی با هدف گردشگری مزرعه وارد مازندران شده‌اند؟
آماری نداریم، زیرا هیچ مزرعه‌ای در مازندران به معنای گردشگری مزرعه وجود ندارد و حرکت خاصی از سوی سرمایه‌گذار و دولت در این زمینه انجام نشده. البته با برگزاری جشنواره‌های مختلف در منطقه دودانگه و چهاردانگه و آماده شدن جامعه محلی و تا حدی هم ورود شفاهی برخی از ادارات دولتی می‌توان انتظار داشت که این بخش از گردشگری در این نقاط به‌صورت پایلوت فرصت خوبی برای مازندران در گردشگری مزرعه فراهم آورد. برای پیشرفت این صنعت باید از تجربه جهانی استفاده کرد و به‌صورت جدی و با سرعت برای ایجاد تنوع در مقاصد گردشگری وارد این موضوع خاص گردشگری شد.
- در تدوین طرح جامع گردشگری مازندران آیا به ظرفیت‌های گردشگری مزرعه توجه شد؟
طرح جامع گردشگری مازندران در آغاز راه است و سندی در این زمینه نوشته نشد. برای درست نوشتن، طرح باید از انسجام کارشناسی، اداری و دانشگاهی برخوردار باشد تا موضوعی مثل گردشگری مزرعه در قالب خودش قرار گیرد.
- نقش آژانس‌های گردشگری در ترویج این نوع گردشگری چیست؟
آژانس‌های گردشگری نقش مهمی ایفا می‌کنند. فعالان این بخش می‌توانند مسیرهای سنتی سفر را تغییر دهند تا مردم ما و مسافران بین‌المللی با جاذبه‌های گردشگری دیگر مازندران آشنا شوند. این امر سبب تقویت مناطق کمتر توسعه‌یافته می‌شود. امروز برخی از آژانس‌ها در حوزه گردشگری مغازه‌داری می‌کنند و تحرک لازم در مورد روند توسعه گردشگری را ندارند. گویا بخش جدا شده از یک سیستم هدفمند هستند که باید این شرایط تغییر کند و این افراد توانمند در توسعه گردشگری نقش درست و واقعی داشته باشند. با این حال برخی از آژانس‌ها و دفاتر خدمات گردشگری به‌صورت حرفه‌ای در توسعه صنعت گردشگری نقش مناسبی دارند که این امر باید بیشتر تقویت شود.