پسروی آب دریای خزر و کاهش سطح آب تالاب میانکاله در ۱۶ سال اخیر سبب شد ۷۰ درصد از پرندگان مهاجر از سفر به مازندران منصرف شوند.
تبعات پسروی آب دریای خزر را در ماه های گذشته چهره های دانشگاهی و نخبگان در ابعاد مختلف تجارت دریایی، گردشگری، زیست محیطی و اقتصادی مورد نقد و بررسی قرار دادند و این روزها یکی از تبعات این چالش که مورد توجه نخبگان دانشگاهی و فعالان زیست محیطی قرار گرفته، ارتباط و تاثیر آن بر کاهش حضور پرندگان مهاجر در مازندران است.
به باور کارشناسان پسروی آب خزر که زمینه ساز کاهش سطح آبی تالاب های بزرگ همانند میانکاله در استان شده باعث شده در ۱۶ سال اخیر مهاجرت پرندگان به مازندران حدود ۷۰ درصد کاهش یابد.
بر اساس بررسی هایی که چهره های علمی انجام داده اند وسعت میانکاله در حوزه مازندران در سال ۱۳۷۳ به میزان ۵۵ هزار هکتار بود و براساس آخرین برآوردهایی که در کارگروه احیای میانکاله انجام شد این وسعت به ۲۲ هزار هکتار یعنی کمتر از نصف کاهش یافته که این امر تاثیرات فراوانی در کاهش حضور پرندگان مهاجر در مازندران داشته است.
با این حال برخی از چهره های زیست محیطی و دانشگاهی با حضور در بنیاد علمی حریری در بابل که محل تبادل اندیشه بین نخبگان است، با تشکیل جلسه و سخنرانی های مختلف در خصوص اهمیت پرنده نگری و کاهش مهاجرت پرندگان به استان را هشدار دادند و اهمیت این موضوع به حدی است که همزمان با ۲۲ مهر برابر با ۱۴ اکتبر روز جهانی پرندگان مهاجر شعار امسال “آب و اهمیت آن برای پرندگان مهاجر” انتخاب شد.
در این پیوند براساس آمار مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر از کاهش ۲ متری سطح آب این دریا از سال ۱۳۷۵ تاکنون خبر داد و در سال گذشته سطح آب این دریا ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافته است.
بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییرات اقلیمی است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می گردد و در صورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می شود، کاهش خواهد داشت.
نتایج این مطالعات همچنین نشان داده فقط در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتیمتری مواجه بوده که این رخداد به عقب نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.
مطالعات و اندازه گیری دقیق زمینی که در ایستگاه های شاخص ساحلی دریای خزر انجام گرفته این مساله سبب افزایش قابل توجه محدوده ساحلی در طول بیش از ۸۵۰ کیلومتر سواحل شمالی کشور شد و کارشناسان معتقدند : با تشدید روند کاهشی آب، شاهد پسروی بیشتر دریا و خروج بخش عمده ای از بستر دریا در آینده ای نه چندان دور باشیم.
اما یکی از تالاب هایی که در استان در ارتباط با کاهش مهاجرت پرندگان همواره مورد بحث بوده، تالاب میانکاله است که از دهستان میانکاله در شهرستان بهشهر تا آشوراده در استان گلستان وسعت دارد. این منطقه به دلیل داشتن پهنه آبی مناسب با ذخایر غذایی غنی و آبزیان همه ساله پذیرای بیش از ۳۰ تا ۴۰ گونه از پرندگان مهاجر زمستان گذران و بیش از ۱۰۰ گونه از پرندگان بومی آبزی و کنارآبزی است.
این تالاب با داشتن پناهگاه حیات وحش به مساحت حدود ۲۲ هزار هکتار در حوزه مازندران و تنوع گیاهی از جمله درختان سازیل و انار وحشی که تغذیه برخی پرندگان را تشکیل می‌دهد توانست بیش از ۵۰۰ گونه جانوری را در خود جای دهد و به نوعی بهشت پرندگان استان نام بگیرد و با این تنوع زیستی به عنوان یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره جهان از سوی سازمان‌های جهانی حفاظت از محیط زیست قرار گرفت.
تالاب میانکاله را باید بهشت پرندگان و پرنده نگری نام نهاد؛ سی و ششمین تالاب ثبت شده دنیا و نخستین تالاب ثبت شده در کنوانسیون تالاب‌های بین المللی رامسر و یکی از ۶۵۰ ذخیرگاه زیست کره جهان با ۴۸ هزار هکتار وسعت در شرق استان مازندران و در همجواری با استان گلستان واقع شده است و سالانه ۱۳۰ گونه از پرندگان مهاجر را با جمعیت حدود ۱.۵ میلیون بال میزبانی می کند.
این پناهگاه حیات وحش علاوه بر کریدور مهاجرت فصلی برای پرندگان، همه ساله به تنهایی بیش از نیم میلیون پرنده از انواع مرغابی، فلامینگو، پلیکان، پاخاکستری، قوی، انواع اردک، لک لک، درنای خاکستری، عقاب دریایی را در آب‌های خود سکنی می دهد.
این تالاب که رویشگاه و زیستگاه تعداد بیشماری از گونه های در معرض خطر می باشد، در سال ۱۳۵۵ به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست سپهر به کمیته برنامه «انسان و کره» یونسکو معرفی و انتخاب شد. تالاب میانکاله به عنوان محل زاد و ولد و پرورش ماهیان گونه های مختلفی چون کپور، انواع کفال، کلمه، سفید، ماش و کاراس، مورد توجه است. پستانداران این منطقه نیز شامل مارال، یوزپلنگ، گربه جنگلی، شغال، گراز، روباه، خرگوش، جوجه تیغی، انواع خفاش و جوندگان کوچک است.
کاهش پرندگان مهاجر به ۳۰۰ هزار بال
رئیس اداره حیات وحش اداره کل محیط زیست مازندران نیز به خبرنگار ایرنا گفت: در سال ۱۳۸۵ حدود یک میلیون بال پرندگان مهاجر زمستان گذران به مازندران مهاجرت کردند که این آمار به ۳۰۰ هزار بال در حال حاضر کاهش یافت.
کوروس ربیعی با بیان این که، پسروی آب خزر و کاهش آب تالاب میانکاله و خلیج گرگان از مهمترین عوامل کاهش حضور پرندگان مهاجر در مازندران است، بیان کرد: حدود ۱۰۰گونه پرنده مهاجر که برای زمستان گذرانی به مازندران سفر می کردند همچنان ادامه دارد ولی تعداد آنها کاهش چشمگیری داشته است.
وی اظهار داشت: ۲۲ مهرماه که برابر با ۱۴ اکتبر که روز جهانی پرندگان مهاجر است شعار امسال آب و اهمیت آن برای پرندگان مهاجر انتخاب شده است.
میانکاله کمتر از نصف
فوق دکتری مهندسی عمران- محیط زیست از آمریکا و عضو کارگروه احیای میانکاله در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: در آخرین بررسی های انجام شده در خصوص میانکاله که در هفته گذشته انجام شد وسعت میانکاله در قسمت مازندران از ۵۵ هزار هکتار در سال ۱۳۷۳ به ۲۲ هزار هکتار در زمان فعلی کاهش یافته است که به عبارتی کمتر از نصف شده است.
عزیر عابسی اظهار داشت: بدون تردید پسروی آب خزر تاثیرات زیادی برروی کاهش پرندگان زمستان گذران به این تالاب خواهد داشت.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل اضافه کرد: کاهش آب میانکاله و تالاب های دیگر حاشیه خزر شوری آب را به همراه خواهد داشت و با توجه به اینکه رودخانه های بالادست برای مصارف کشاورزی و آب شرب استفاده می شود، شوری این تالاب ها بیشتر خواهد شد که بر روی کاهش مهاجرت پرندگان مهاجر نیز تاثیر گذار است.
این استاد صاحبنظر در حوزه محیط زیست کشور اظهار داشت: پسروی آب خزر زمینه ساز تغییراتی در منطقه خواهد شد و زمین ها دیگر حالت مرطوبی نداشته و گیاهان جدیدی هم رویش خواهد کرد.
تغییر کاربری آببندان ها ممنوع شود
جواد یعقوب زاده کارشناس محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از دلایل کاهش پرندگان مهاجر به مازندران تغییر کاربری آببندان ها طبیعی است که به مزرعه پرورش ماهی تبدیل شده است.
وی افزود: به طور نمونه از مجموع ۲۰۸ آببندان شهرستان بابل تنها ۲۱ قطعه طبیعی مانده است و بقیه تغییر کاربری داده اند.
این فعال محیط زیستی اظهار داشت: پرنده مهاجر علاوه بر آب باید در آببندان ها پوشش های گیاهی وجود داشته باشد که برای خود آشیانه بسازد و تغییر کاربری آببندان ها زمینه کاهش این پرندگان مهاجر را فراهم می کند.
وی با بیان اینکه پرندگان مهاجر عامل حیاتی برای عملکرد اکوسیستم ها هستند، بیان کرد: از طریق پراکندن دانه، گرده افشانی، کنترل آفات و موارد دیگر از کاربردهای مثبت اکوسیستمی پرندگان مهاجر است.
یعقوب زاده اضافه کرد: گسترش گردشگری پرنده نگری می تواند درآمد سرشار اقتصادی برای مازندران و کشور به همراه داشته باشد که این امر با حفظ مهاجرت پرندگان مهاجر به مازندران فراهم می شود.
این کارشناس تصریح کرد: با سلسله نشست هایی که با چهره های دانشگاهی و علاقمندان برگزار می کنیم به خصوص در بنیاد علمی حریری بابل، تلاش می شود تا هشدارهای لازم در خصوص اهمیت حضور پرندگان مهاجر ارائه شود.
مازندران دارای ۲ تالاب بین‌المللی میانکاله و فریدونکنار و چندین تالاب و آبگیر محلی چون ساهون، لپو و پلنگان، ولشت، استخرپشت، گل‌پل، خضر نبی، شورمست، دریوک، سراندون و بالندون، گز و کندوچال است.
مازندران همچنین افزون بر ۸۰۰ قطعه آببندان به مساحت ۱۷ هزار هکتار دارد. همه ساله در فصل زمستان۱۰۰ گونه پرنده مهاجر زمستان گذران با جمعیتی حدود ۳۰۰ ۰زار بال به مازندران مهاجرت می‌کنند.
بر اساس آمارهای رسمی، تاکنون بیش از ۴۹۰ گونه جانوری از رده‌های مختلف مهره‌داران اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان و ماهی‌ها در زیست‌بوم مازندران شناسایی شده‌اند.
پرندگان با ۳۱۷ گونه از ۵۸ خانواده، پستانداران با ۶۳ گونه و ۱۹ خانواده، دوزیستان با ۹ گونه از ۶ جنس و ۶ خانواده، خزندگان با ۲۶ گونه از ۲۱ جنس و ۱۱ خانواده و ماهی‌ها با ۷۵ گونه بخشی از تنوع زیستی حیات وحش مازندران را تشکیل می‌دهند.// ایرنا