احیای سوآپ نفت در دولت یازدهم پس از هفت سال توقف

به گزارش ایرنا، ایران از طریق سوآپ، نفت تولیدی کشورهای حاشیه دریای خزر مانند قزاقستان و ترکمنستان را در پایانه نکا (استان مازندران) تخلیه و به ازای آن در پایانه های جنوبی کشورمان، نفت تحویل مشتریان می داد.
پس از اینکه سوآپ نفت خام در پس دستور عجولانه و نسنجیده وزیر نفت دولت دهم متوقف شد، خسارات فراوانی به کشور تحمیل شد. علاوه بر تخریب جایگاه ایران به عنوان مسیر اصلی ترانزیت انرژی در منطقه، دیوان داوری نیز ایران را به پرداخت جریمه محکوم کرد.
همچنین خطوط لوله و تاسیسات احداث شده در پایانه نفتی شمال نیز سال ها به حال خود رها شد؛ در طول این سال ها، برای جلوگیری از تخریب خط لوله احداث شده، هر از چند گاهی، نفت خام از سمت پالایشگاه تهران به این خط لوله تزریق می شد تا با گردش نفت خام، خط لوله دچار آسیب نشود.
با توجه به مزایایی که ترانزیت و سوآپ فرآورده های نفتی به دنبال دارد، وزارت نفت اقداماتی را برای احیای آن در دستور کار قرار داد و در نهایت توانست در میانه مردادماه امسال آن را تحقق ببخشد.
شرکت ملی نفت شنبه شب(دیشب) در گزارشی از آغاز عملیات سوآپ در دریای خزر خبر داد و اعلام کرد: پس از تلاش ها و هماهنگی های صورت گرفته و پس از یک وقفه‎ چند ساله فعالیت معاوضه نفت خام از دریای خزر از سر گرفته شد.
تاکنون چندین کشتی در این قالب در پایانه نفتی نکا (استان مازندران) تخلیه شده است و به مرور حجم محموله های سوآپ افزایش خواهد یافت.
شرکت سوآپ کننده بر اساس این نوع قراردادها، کشتی حامل نفت خام حوزه شمالی دریای خزر را در بندر نکا تحویل شرکت پایانه های نفتی ایران می دهد و در مقابل در خلیج فارس، معادل حجمی این محموله ها را دریافت خواهد کرد.
شرکت دراگون اویل ( Dragon oil) وابسته به شرکت اینوک امارات(ENOC ) روز جمعه گذشته (۲۰ مرداد) گزارش داد که در روزهای اخیر ۶ هزار تن نفت تولیدی ترکمنستان را به بندر نکای ایران با یک کشتی نفتکش با پرچم روسیه تحویل داده است.

**مزایای سواپ برای کشور
از جمله مزایای سوآپ، صرفه جویی در هزینه های حمل و نقل نفت و فرآورده های نفتی از مبادی تولید در جنوب کشور به مناطق شمالی و پالایشگاه های تبریز و تهران، و آزاد شدن بخشی از ناوگان حمل و نقل سوخت است.
از طریق سوآپ، از یک طرف نفت خام تولیدی همسایگان شمالی، توسط ایران از طریق بنادر جنوبی ایران صادر و از طرف دیگر، نیازهای نفتی و گازی مناطق شمالی کشورمان به شکل ساده تری تامین می شود.
همچنین با احیای سوآپ، جایگاه راهبردی ایران در همکاری با کشورهای آسیای مرکزی و حوزه قفقاز از کریدور شمال – جنوب تقویت خواهد شد و ایران به درآمد ترانزیت نفت خام همسایگان شمالی به بنادر جنوب کشور دست می یابد.
«بیژن زنگنه » وزیر نفت دهم مرداد ماه جاری در حاشیه مراسم بهره برداری از خط لوله انتقال گاز دامغان- ساری ضمن اشاره به اینکه از سرگیری سوآپ نفت در پایانه شمال نفتی شمال کشور در مازندران نیازمند زمان و همکاری طرف های دیگر است، انجام سوآپ را با آغاز به کار دولت یازدهم پیگیری کردیم و تمام امکانات و شرائط از سوی جمهوری اسلامی فراهم است .

** ایران، شاهراه ترانزیت انرژی
به گزارش ایرنا، قرار گرفتن تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد کرده تا ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و فرآورده های نفتی در منطقه تبدیل شود.
بزرگترین ذخایر گازی و نفتی جهان در داخل ایران و یا کشورهای همسایه جای گرفته اند که برای انتقال آنها به مبادی مصرف، ایران می تواند سهمی مهم ایفا کند.
از طریق ترانزیت و سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده های نفتی خود را از طریق کشورمان به بازارهای هدف ارسال می کنند که این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران را به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی تقویت می کند.
بهره گیری ایران از این موقعیت استراتژیک، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی و اقتصادی همسایگان با کشورمان ایفا خواهد کرد.
در سال های گذشته، با اعمال فشارهای سیاسی، ایران از بسیاری از طرح های انتقال منابع انرژی منطقه کنار گذاشته شد، اما وقوع تحولات جدید در مناسبات خارجی ایران و حل پرونده هسته ای ایران می تواند شرایط را به سود ایران تغییر داده و کشورمان را در جایگاه واقعی خود قرار دهد.

** تصمیم نسنجیده دولت دهم در قطع سواپ
با وجود مزایای فراوانی که سوآپ نفت و فرآورده های نفتی برای کشورمان داشت به یکباره وزارت نفت دولت دهم در اقدامی نسنجیده اعلام کرد که سوآپ نفت متوقف می شود.
بدین ترتیب با تصمیم «مسعود میرکاظمی» وزیر نفت دولت دهم، سوآپ نفت و فرآورده های نفتی از خرداد سال ۱۳۸۹ متوقف شد.
وی در توجیه این اقدام تعجب آور خود گفت: وقتی ما سهمیه اوپک را داریم نباید به اسم سوآپ، نفت خام بخریم و به همین دلیل من جلو آنچه را که به اسم سوآپ در رابطه با خرید نفت انجام می شد، گرفتم.
وی به صراحت، سوآپ را خیانت به کشور دانسته و خاطرنشان کرده بود، آنچه به عنوان معاوضه نفت خام انجام می شد «شواپ» بود نه سواپ.
به گفته این وزیر دلیل دیگر توقف سوآپ، نرخ پایین سوآپ و سوءاستفاده های رخ داده در معاوضه نفت بوده است.
وزیر نفت وقت همچنین گفته بود: سود حاصل از سوآپ نفت حدود ۲۰ سنت در هر بشکه بوده، در حالی که حدود ۶ تا هفت دلار به ازای هر بشکه برای کشور هزینه داشته است.
وی با توجه به همین نکته بود که قراردادی که به ازای هر بشکه سوآپ نفت ۱٫۱ دلار از کشورهای حوزه خزر دریافت می کردیم را قطع و به جای آن پیشنهاد ۵٫۵ تا ۶ دلار را مطرح کرد که البته با موافقت سواپ کنندگان همراه نشد و در نهایت، قرارداد سوآپ نفت فسخ شد.
هرچند در همان زمان، هشدارهای زیادی از طریق مدیران و کارشناسان درباره عوارض منفی چنین اقدامی به او و دیگر مسئولان کشور داده شد، اما وزیر نفت دولت دهم بدون توجه بر نظرات کارشناسی بر نظر خود پافشاری کرد.
این اقدام عجولانه میرکاظمی حتی با انتقاداتی در دولت قبل مواجه شد به طوری که غلامحسین نوذری وزیر نفت دولت نهم در واکنش به این اقدام، اظهار داشت: سوآپ نفت امری استراتژیک و فرصتی است که باید جدی گرفته شود.
وی تصریح کرد: سوآپ گذشته از جنبه های اقتصادی امری استراتژیک محسوب می شود و از این طریق ایران می تواند به هابی برای کشور های منطقه تبدیل شود.
نوذری گفته بود: توان و ظرفیت انتقال نفت ما به گونه ای است که می توانیم روزانه یک میلیون بشکه نفت دریای خزر را به دریای عمان انتقال دهیم و به همین دلیل باید از این توان و ظرفیت به طور مناسب بهره گیری شود.

**جریمه ایران در دیوان داوری بین المللی
اقدام تعجب آور و نسنجیده دولت دهم نه تنها امنیت و ثبات مسیر ترانزیت انرژی از ایران را زیرسوال برد، بلکه موجب محکومیت کشورمان در دیوان داوری بین المللی شد.
شرکت های سوآپ کننده پس از قطع سوآپ و فسخ قرارداد، به دلیل نقض قرارداد به دیوان داوری شکایت کرده و درخواست غرامت کردند. در نهایت، پس از فراز و نشیب بسیار، دیوان، شرکت نیکو (زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران) را ملزم به پرداخت ۵٫۵ میلیون دلار خسارت کرد، البته این رقم جدا از سه تا چهار میلیون دلار هزینه های جانبی شامل هزینه های وکلای دو طرف، دادگاه و دادرسی و اتاق بازرگانی بین المللی(ICC) می شد.

** ترکیه بزرگترین برنده توقف سوآپ نفتی ایران
توقف عجولانه سوآپ، مشکلاتی را ایجاد کرد که از جمله مهم ترین آنها، تضعیف جایگاه استراتژیک ایران به عنوان شاهراه انتقال انرژی است.
به گفته منصور معظمی معاون سابق برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزیر نفت، پس از توقف سوآپ توسط ایران، بازارهای ما از دست رفت و کشورهای حاشیه دریای خزر با دور زدن ایران، محصولات نفتی خود را از سایر مسیرها به بازارهای بین المللی عرضه کردند.
بزرگترین برنده توقف سوآپ ایران، ترکیه بود به طوری که پس از لغو سوآپ، همه نگاه ها به سوی ترکیه معطوف شد و این کشور توانست از طریق جلب اعتماد کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده نفت و گاز، موقعیت خود را به عنوان مسیر ترانزیتی امن و باثبات تحکیم کند.

**تلاش دولت یازدهم برای از سرگیری سواپ
دولت یازدهم پس از استقرار، احیای سوآپ را در دستور کار خود قرار داد و مذاکراتی را با مشتریان قدیمی سوآپ آغاز کرد اما برای حصول نتیجه مسیر سخت و ناهمواری را پیش رو داشت، زیرا مشتریان قدیمی سوآپ ایران، توانسته بودند از طریق ترکیه یا سایر کشورها، مسیرهای امن و مطمئنی را برای انتقال فرآورده های نفتی خود بیابند و حاضر نبودند که به راحتی به بازار ایران بازگردند.
در سال های اخیر به دلیل تحریم و محدودیت های بین المللی، ایران از پروژه های انتقال انرژی در منطقه کنار گذاشته شده بود، اما با حل مساله هسته ای و رفع تحریم ها تلاش شد ایران به قطب و پل ارتباطی انرژی منطقه تبدیل شود.
همزمان با موفقیت مذاکرات هسته ای و نزدیک شدن به زمان لغو تحریم ها، دیپلماسی انرژی دولت یازدهم تشدید و مذاکرات گسترده ای میان وزارت نفت و شرکت های خارجی برای افزایش همکاری ها انجام شد.

** ظرفیت سازی برای افزایش سوآپ
با وجود قطع سوآپ، مسئولان وزارت نفت که به اهمیت این عملیات، آگاه بودند، توسعه زیرساخت ها برای افزایش ظرفیت سوآپ را در دستور کار قرار دادند.
بر این اساس، طبق برنامه، ظرفیت سوآپ نفت خام از ١٢٠ هزار بشکه کنونی به ۵۰۰ هزار، یک میلیون و سرانجام ٢ میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه در روز افزایش می یابد.
حوضچه فراگیر نیز با مساحت ٣٠٠ هکتار با ٢ دیواره شرقی به طول ١٧٢٠ متر و غربی به طول ٢٤٠٠ متر، بزرگترین حوضچه نفتی میان کشورهای حوزه خزر به شمار می رود که برای پهلوگیری نفتکش ها، آماده شده است.