رشد نامتعادل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از جمله عوامل مهاجرت روستاییان به شهرها است؛ مهاجرانی که به جامعه و فرهنگ شهری نمی پیوندند و در حاشیه شهرها چالش های فراوانی را پدید می آورند. دولت یازدهم اما در رفع چالش های حاشیه نشینان عملکردی روشن داشته و دستاوردهایی مشخص را به ثبت رسانده است.
حاشیه نشینی یکی از پدیده های اجتماعی است که به باور کارشناسان، پیشرفت علم و مقوله صنعتی شدن و به تناسب آن توسعه کلان شهرها، عامل شکل گیری آن و موجب روانه شدن بسیاری از مردم روستاها و شهرها به سمت حاشیه کلان شهرها شده است.
بر اساس آخرین گزارش سازمان جهانی تجارت ، تا سال ۲۰۳۰ میلای، بیش از نیمی از مردم جهان در حاشیه شهرها زندگی خواهند کرد که این افزایش حاشیه‌نشینی در کشورهای ثروتمند با رشد کمتر و در کشورهای فقیر یا در حال توسعه با رشد زیادی همراه و مهاجرت های بی رویه، بافت جمعیتی را زیر تاثیر قرار خواهد داد.
به باور کارشناسان، توزیع منطقی امکانات بهداشت-رفاهی و پدید آوردن فرصت های شغلی متناسب با استعداد شهرها و منطقه ها به منظور جلوگیری از مهاجرت، سیاست‌های موفقیت‌آمیزی است که از رشد پدیده خسارت‌بار حاشیه نشینی جلوگیری می کند. موضوعی که «حسن روحانی» رییس جمهوری، در جدیدترین برنامه گفت و گوی زنده تلویزیونی خود به آن اشاره کرد و گفت: بیش از ۱۱میلیون نفر حاشیه نشین داریم. شرایط تمام این حاشیه نشینی ها که هیچ خدماتی به آنها نمی رسد، به مراتب بدتر از روستاییان است.
روحانی در ادامه سخنان خود، درباره حمایت های دولت یازدهم به حاشیه نشین ها اظهار کرد: اینها زیر پوشش خدمات درمانی قرار گرفتند. پایگاه ها و مراکز درمانی ایجاد و پزشک به این مناطق اعزام شدند، همه زیر پوشش بیمه قرار گرفتند.
استفاده از تجربه های کشورهای مختلف جهان در ارایه راهکارهای مهار این پدیده اجتماعی و به حداقل رساندن آن، موضوعی است که با اندک بررسی، راهنمای مناسبی برای کاهش چالش ها و ناهنجاری های خرده فرهنگی این پدیده خواهد بود.
** تجربه مهار حاشیه نشینی
چهره حاشیه نشینی درکشورهای توسعه یافته با کشورهای رو به توسعه تفاوت زیادی دارد چرا که این کشورها برای رفاه حال جمعیت های کارگری کم درآمد و بی درآمد، ساخت شهرک هایی با امکانات رفاهی که کیفیت فیزیکی آن با مرکز شهر تفاوت چندانی ندارد را در دستور کار قرار دادند. همچنین شهرداری ها، زمین وسیع و حتی واحدهای آموزشی سیار را در اختیارگروه های مهاجر موسوم به «کولی» ها که به وسیله ماشین و کاروان‌هایشان جابه‌جا می‌شوند، قرار می‌دهند. بر همین اساس، چهره حاشیه نشینی در این کشورها، در حال کمرنگ شدن است .
انگلیس برای برخورد با پدیده حاشیه نشینی، راهکارهایی از قبیل کاهش «فقر نسبی» و اسپانیا «اشتغال زایی» در روستاها را در برنامه خود گنجانده اند.
بر اساس گزارش روزنامه «گاردین» که در واپسین ماه های سال ۲۰۱۶ میلادی منتشر شد، در انگلیس، فقر مطلق یعنی زمانی که مردم درآمد کافی برای مخارج زندگی نداشته باشند پدیده نادری است. در مقابل فقر نسبی پدیده مشهودی است که رشد حاشیه نشینی یکی از معضل های آن است.
بر اساس این گزارش، انگلیس با تاکید بر موضوع هایی نظیر رشد اقتصادی پایدار از طریق ترویج رشد اقتصادی، افزایش درآمد کل در جامعه و ایجاد مشاغل بیشتر در جهت کاش پدیده بیکاری به مقابله با فقر نسبی پرداخته است.
به گزارش روزنامه «لاونگوآردیا» ی اسپانیا در سال ۲۰۱۴، بیش از ۴ هزار نفر بی خانمان و نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار حاشیه نشین و بدمسکن در این کشور وجود دارند که شهر بارسلون دارای بیشترین نرخ بی خانمان و حاشیه نشین است.
دولت اسپانیا با حمایت انجمن های خیریه و همکاری شهرداری در اختصاص بودجه حمایتی، اقدام به پرداخت کمک هزینه اجاره بها، پرداخت بدهی های مالی این افراد و ساماندهی فضای زندگی و سلامت این افراد کرده است. همچنین به منظور جلوگیری از رشد بی رویه مهاجرت به شهرها و در نتیجه توسعه حاشیه نشینی، متناسب با شرایط روستاها و شهرها، به اشتغال زایی پرداخت.
این در حالی است که در کشورهای در حال توسعه ، زیر ساخت های لازم برای بسترسازی شهری فراهم نشده است و بر همین اساس پدیده حاشیه‌نشینی با استانداردهای اجتماعی و فرهنگ شهرنشینی مطابقت نداشته و چالش برانگیز شده است.
**عملکرد مثبت دولت یازدهم
توجه به اقتصاد روستاها از طریق شناخت ظرفیت های اشتغال زایی و مهارت آموزی متناسب با منطقه و همچنین توسعه درآمد ملی و منابع داخلی از راهکارهای اصلی مقابله با حاشیه نشینی است. موضوعی که دولت یازدهم آن را سرلوحه خود قرار داده و با ارایه بسته های حمایتی دولت به روستاها و در نتیجه کارآفرینی به امر کاهش مهاجرت از روستا به کلان شهرها پرداخته است.
با این حال، بنابر گزارش رییس جمهوری، بیش از ۱۱ میلیون نفر در حاشیه شهرها روزگار به سر می کنند که وضعیت نامناسب زندگی در این مناطق، وضع آنان را از روستاها اسفبارتر کرده که با تلاش دولت یازدهم، زیر پوشش خدمات بهداشتی و درمانی در قالب طرح تحول نظام سلامت قرار گرفته اند.
موضوعی که «سید حسن قاضی زاده هاشمی» وزیر بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی بتازگی مطرح کرد و افزود: ۸۰ درصد جمعیت حاشیه نشین زیر پوشش هیچ بیمه ای نبودند و وزارت بهداشت و درمان بر اساس سیاست عدالت محورانه و حمایت از محرومان دولت تدبیر و امید و اولویت پوشش بیمه ای همه مردم اقدامات بسیار با ارزشی در این حوزه انجام داده است.
وی افزود: فقط در مشهد که یکی از بزرگترین جمعیت های حاشیه نشین را با رقم یک میلیون و ۲۸۲ هزار نفر در هشت پهنه و ۶۶ محله دارد، خدمات دولت در حوزه بهداشت و درمان قابل توجه است و در مشهد، همه حاشیه نشینان تحت پوشش خدمات بهداشتی قرار گرفته اند و به ازای هر هزار نفر، یک کارشناس بهداشت و به ازای هر ۴۵ تا ۵۰ هزار نفر، یک مرکز بهداشتی درمانی راه اندازی شده و خدمات بهداشتی، دندانپزشکی، مراقبت های پیش از بارداری و تغذیه ای را به مردم ارایه می دهند.
مراقبت های بهداشتی و خدمات سلامت تنها معضل حاشیه نشینان به شمار نمی رود و فقر فرهنگی و هماهنگ نشدن مهاجران با فرهنگ شهری، زمینه ساز بروز نقض امنیت عمومی شده است.
به باور کارشناسان، حاشیه نشین ها به دلیل مشکلات مالی و قرار گرفتن در حاشیه شهرها، از خدمات شهری بی بهره هستند و احساس تبعیض و اختلاف طبقاتی همواره با آنان همراه است؛ موضوعی که افراد را به سمت بروز جرم سوق می دهد. همچنین به دلیل نبود نظارت نهادهای مسوول و قضایی در این منطقه ها، حضور مجرمانی گریزان از قانون نیز بیشتر از سایر مناطق است.
بر همین اساس، توجه به فرهنگ ها، افزایش نهادهای نظارتی و بهینه سازی مسکن در این مناطق می تواند در کنار خدمات بهداشتی و درمانی، از تبدیل شدن این فضاها به یک معضل اجتماعی و امنیتی جلوگیری کند. موضوعی که رهبر معظم انقلاب هم به صراحت از مسوولان خواسته‌اند تا برای مقابله با آن تدبیر کرده و از رشد حاشیه‌نشینی‌ها جلوگیری کنند./ایرنا