گزارش بانک مرکزی از وضعیت شاخص های کلان اقتصاد در یکسالی که از اجرای برجام می گذرد، بیانگر بهبود وضعیت تجارت خارجی ایران، تحقق رشد اقتصادی ۷٫۴ درصدی و ثبات در بازار ارز است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بانک مرکزی، پس از سال‌ها مذاکره درباره برنامه هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌های ظالمانه مالی و اقتصادی، سرانجام توافق جامع هسته‌ای در تاریخ ۲۶ دی‌ماه ۱۳۹۴ بین ایران و گروه کشورهای ۱+۵ نهایی و اجرایی شد و به دنبال آن روند لغو تحریم‌های مالی و اقتصادی مرتبط نیز آغاز شد.
با توجه به انتظارات بسیار مثبتی که در مورد آثار برجام وجود داشته، موضوع مهمی که هنگام ارزیابی این آثار در سالگرد برجام باید مورد توجه قرار گیرد، پیامد‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی توافق جامع هسته‌ای است.
نباید فراموش کرد که روند تحریم‌های مالی و اقتصادی در صورت تداوم روند گذشته در حال تشدید شدن بود و احتمال بروز چالش‌های فراوان پیش‌روی اقتصاد کشور دور از ذهن نبود.
حال که یک سال از دستیابی به توافق جامع هسته‌ای گذشته است، بررسی آثار اقتصادی اجرای برجام حکایت از اثرات مثبت قابل‌ملاحظه آن بر مولفه‌های مختلف و عمده اقتصادی دارد که در ادامه، عملکرد برخی از آنها مرور می‌شود.
** ثبات در بازار و نرخ ارز
از ابتدای دولت یازدهم تاکنون، به دلیل شکل‌گیری انتظارات مثبت در زمینه دستیابی به توافق با گروه ۱+۵ و بهبود روابط تجاری و مالی با دنیا و همچنین برداشته شدن محدویت‌های فروش نفت ایران، نوسانات نرخ ارز و رشد متوسط نرخ ارز در بازار غیررسمی کاهش چشمگیری داشته است.
در این زمینه، متوسط نرخ اسمی برابری دلار در بازار غیررسمی ارز در سال‌های ۱۳۹۳، ۱۳۹۴ و هشت ماهه ۱۳۹۵ در مقایسه با ارقام دوره مشابه در سال گذشته به ترتیب معادل ۳٫۰ درصد، ۵٫۲ درصد و ۴٫۵ درصد رشد داشته و همچنین شکاف نرخ ارز رسمی از بازار غیررسمی کاهش محسوسی یافته است.
انتظارات مثبت نسبت به دستیابی به توافق هسته‌ای و همچنین اجرایی شدن برجام در کنار سیاست‌های ارزی بانک مرکزی سهم قابل توجهی در کنترل بازار ارز داشته‌اند.
همچنین با وجود ثبات مناسب بازار ارز از سال ۱۳۹۲ تا هشت ماهه نخست امسال، نوسانات بازار ارز در آذرماه سال جاری با توجه به شرایط بنیانی مناسب اقتصاد کشور، به طور عمده متاثر از عامل انتظارات افزایش یافته است.
بر این اساس با مثبت شدن انتظارات پیش‌بینی می‌شود روند ثبات بازار ارز با قوت و قدرت بیشتری تداوم داشته باشد.
** بهبود تجارت خارجی و بازگشت اروپا به بازار ایران
با اجرایی شدن برجام و حرکت به سمت عادی شدن روابط اقتصادی و تجاری ایران با دنیا، براساس گزارش مقدماتی گمرک در ۹ ماهه امسال، جمع کل صادرات به لحاظ وزن ۲۲٫۶ درصد و به لحاظ ارزش (دلاری) حدود ۹٫۱ درصد نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش داشته است.
همچنین بررسی وضعیت صادرات کالاهای غیرنفتی (بدون احتساب محصولات پتروشیمی، میعانات گازی و گاز طبیعی) نشان می‌دهد که نسبت به ۹ ماهه سال ۱۳۹۴ از رشد ۴٫۸ درصدی برخوردار بوده است.
افزون بر آن ارزش دلاری جمع کل واردات به ایران در ۹ ماهه امسال نسبت به مدت مشابه پارسال در حدود ۴٫۴ درصد افزایش داشته است؛ در مجموع، ارزش مبادلات تجاری کشور در ۹ ماهه امسال به ۶۳٫۱ میلیارد دلار رسیده که ۶٫۷ درصد (حدود ۳٫۹ میلیارد دلار) نسبت به سال گذشته افزایش نشان می‌دهد که از برطرف شدن رکود حاکم بر مبادلات تجاری کشور نشان دارد.
در ۹ ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال پیش، از بین ۱۵ کشور عمده طرف معامله در واردات، میزان واردات به لحاظ وزن و ارزش از کشورهای آسیایی نظیر چین، امارات متحده عربی، جمهوری کره، ترکیه، هند و سنگاپور کاهش یافته و در مقابل میزان واردات به لحاظ وزن و ارزش از کشورهای اروپایی نظیر آلمان، روسیه، ایتالیا، فرانسه، هلند و انگلستان با افزایش همراه بوده است که بازگشت قاره اروپا به جمع شرکاری تجاری کشور را حکایت می‌کند.
آمارهای مربوط به تجارت خارجی نشان می‌دهد که با گذشت حدود یکسال از برجام، از مشکلات مبادلات تجاری ایران کاسته شده است.
** رشد آمار اشتغال
براساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران، تعداد شاغلان در بخش‌های مختلف اقتصادی از فصل چهارم ۱۳۹۴ تا فصل دوم ۱۳۹۵ نسبت به فصول مشابه در سال پیش به ترتیب ۱٫۸ درصد، ۳٫۴ درصد و ۲٫۸ درصد رشد کرده است.
بر این اساس، مقایسه تعداد کل شاغلان در فصول اول و دوم امسال با فصول مشابه سال گذشته حاکی از خالص اشتغال ایجاد شده به میزان ۷۳۸ هزار نفر در فصل بهار و ۶۲۵ هزار نفر در فصل تابستان بوده است که در مقایسه با عملکرد سال‌های اخیر، ارقام قابل توجهی تلقی می‌شوند.
همچنین در این دوره افزایش اشتغال با روند رو به بهبود تقاضا در بازار کار نیز همراه بوده است به گونه‌ای که افرادی بیشتری با شکل‌گیری انتظارات مثبت نسبت به تحولات مثبت اقتصادی، به جست وجوی شغل پرداخته‌اند که در پی آن سهمی از جمعیت غیرفعال به جمعیت فعال (عرضه نیروی کار) تبدیل شده و نرخ مشارکت اقتصادی افزایش یافته است.
برای نمونه براساس داده‌های مرکز آمار نرخ مشارکت در فصل چهارم سال ۱۳۹۴ و فصول اول و دوم سال ۱۳۹۵ به ترتیب ۳۷٫۷ درصد، ۳۹٫۵ درصد و ۴۰٫۴ درصد بوده که هریک نسبت به فصل مشابه سال پیش به ترتیب ۰٫۴درصد، ۱٫۵ درصد و ۱٫۵ واحد درصد افزایش یافته است.
** تحقق رشد ۷٫۴ درصدی اقتصاد در نیمه نخست امسال
بر اساس محاسبات مقدماتی انجام شده بر پایه آمار و اطلاعات دریافتی از مراجع آماری، تولید ناخالص داخلی در نیمه اول سال ۱۳۹۵ معادل ۷٫۴ درصد رشد داشته است.
بی‌شک یکی از تحولات بسیار مهمی که تاثیر معناداری بر جهش رشد اقتصادی در سال جاری داشته افزایش تولید و صادرات نفت خام و میعانات گازی با مرتفع شدن موانع صادرات پس از اجرای برجام بوده است.
به واسطه رفع تحریم صادرات نفت پس از اجرایی شدن برجام، در سه ماهه چهارم پارسال نسبت به دوره مشابه در سال قبل تولید و صادرات نفت خام به ترتیب معادل ۱۲٫۱ درصد و ۲۴٫۲ درصد رشد داشت.
روند افزایش تولید و صادرات نفت خام در سال جاری نیز ادامه داشته به طوری که در ۶ ماهه نخست امسال نسبت به ۶ ماهه نخست سال گذشته، تولید نفت خام ۱۴٫۹ درصد و صادرات آن ۴۶٫۵ درصد افزایش داشته است.
افزایش صادرات نفت خام از محل افزایش تولید علاوه بر اثرگذاری مستقیم بر تولید ناخالص داخلی، به صورت غیرمستقیم (از طریق بودجه دولت) نیز می‌تواند محرک موثری در رشد سایر گروه‌های اقتصادی کشور تلقی شود.
آمار مربوط به اجزای تولید ناخالص داخلی در نیمه نخست امسال نشان می‌دهد که علاوه بر رشد بالای ارزش افزوده گروه نفت، رشد ارزش افزوده اغلب گروه‌های اقتصادی نیز مثبت بوده است.
در این میان رشد ارزش افزوده بخش صنعت در فصل دوم امسال به ۲٫۱ درصد رسیده که حاکی از تغییر رو به بهبود روند تحولات در این بخش است.
بر این اساس و با توجه به روند رو به رشد قیمت نفت خام صادراتی از فصل چهارم سال ۱۳۹۴ و تداوم این روند تا فصل سوم سال جاری، انتظار تقویت رشد گروه صنایع و معادن در ۶ ماهه دوم سال جاری را می‌توان داشت.
** تک رقمی شدن نرخ تورم
نرخ تورم (متوسط تغییرات ۱۲ ماهه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی) به طور قابل ملاحظه و در مسیری مستمر از ۴۰٫۴ درصد در مهرماه سال ۱۳۹۲ به ۸٫۶ درصد در آذرماه امسال کاهش یافته است.
علاوه بر این، نرخ تورم نقطه به نقطه نیز از ۴۵٫۱ درصد در خردادماه سال ۱۳۹۲ به ۹٫۲ درصد در آذرماه سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.
می توان گفت یکی از عوامل عمده روند نزولی نرخ تورم در دوره یاد شده اقدام ها و سیاست‌های سازگار دولت یازدهم و نیز بهبود قابل ملاحظه انتظارات تورمی به طور عمده در نتیجه ثبات بازار ارز بوده است.
با اجرایی شدن برجام و تسهیل مبادلات تجاری و نیز افزایش قابل توجه صادرات کشور، ریسک بی‌ثباتی بازار ارز به میزان قابل توجهی کاهش یافته است؛ با این اوصاف پیش‌بینی می‌شود نرخ تورم تا پایان امسال در محدوده تک‌رقمی حفظ شود.
** سخن پایانی
تحولات اقتصادی کشورها مستقل از تحولات بین‌المللی نیست و هر چه اقتصاد کشورها دارای ارتباطات بیشتری با دنیای خارج باشند، ناگزیر اثرپذیری آنها از شوک‌ها و رخدادهای مثبت و منفی بین‌المللی نیز بیشتر خواهد بود.
اقتصاد ایران نیز با توجه به وابستگی بالای آن به درآمدهای نفتی به تعبیری، اثرپذیری بالایی از تحولات روابط بین‌المللی و نیز شوک‌های نفتی داشته است. یکی از شوک‌های نفتی که در سال‌های گذشته اقتصاد ایران را با دشواری‌های بسیاری مواجه ساخت، تحریم خرید نفت از سوی برخی از کشورهای طرف تجاری ایران بود.
تحریم‌هایی که دامنه آن از خرید نفت تا شیوه پرداخت و انتقالات عواید ارزی فروش نفت می‌رسید و فرصت‌های بسیاری را در خصوص تولید و سرمایه‌گذاری به طور خاص در حوزه انرژی از دسترس ایران خارج ساخته بود.
با آغاز فعالیت دولت یازدهم، رفع تحریم‌های ظالمانه مالی و اقتصادی در دستور دولت قرار گرفت و نتیجه آن نیز پس از مدت‌ها مذاکرات، دستیابی به توافق جامع هسته‌ای بود. همان‌طور که نشان داده شد اثرات اجرایی شدن برجام در یک سال گذشته نشان دهنده دستاوردهای قابل توجهی در حوزه‌های مختلف اقتصادی بوده است که انتظار می‌رود با توجه به روند تدریجی بازگشت اقتصاد به مسیر رشد و پیشرفت، در آینده نیز اقتصاد کشور شاهد تحولات مثبتی باشد.