«سیدابوالفضل رضوی» معاون توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری در گفت وگو با ایرنا ضمن اشاره به راهکارهای دولت یازدهم برای کاهش مهاجرت از روستاها از جمله درآمدافزایی و ارایه خدمات گوناگون، رشد بی ضابطه تعداد مناطق شهری کشور طی سال های گذشته را از مهمترین عوامل کاهش جمعیت روستایی اعلام کرد.
موضوع کاهش جمعیت روستایی و تغییر تدریجی ماهیت روستا به شهر، از مهمترین چالش های جوامع در حال توسعه است؛ چالشی که ایران هم طی ۲ دهه گذشته با آن روبرو بوده است. گفته های اخیر رییس کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس درباره کاهش جمعیت روستاها، بار دیگر اهمیت و تاثیر این کاهش بر آینده اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور را یادآوری کرد.
«محمدجواد کولیوند» اوایل آبان ماه در جلسه شورای برنامه ریزی استان البرز، از کاهش جمعیت روستایی کشور خبر داد و آن را یکی از عارضه‌های سنگین پس از انقلاب دانست؛ روندی که به گفته وی برای پیشگیری از پیامدهای نامطلوب آن باید کار از مبدا درست شود و تا زمانی که مبدا این بحران مورد واکاوی قرار نگیرد، هر اقدامی برای رفع پیامدهایش، تنها حالت مسکن خواهد داشت.
در این پیوند، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا به منظور بررسی دلایل و عوامل کاهش جمعیت روستایی، پیامدهای افزایش مهاجرت به شهرها و همچنین راهکارهای پیشگیری از خالی شدن روستاهای ایران، با رضوی معاون توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری گفت وگو کرد.
متن کامل گفت وگوی ایرنا با رضوی به این شرح است:
*** ایرنا: طی دهه های گذشته ایران با پدیده چالش برانگیز مهاجرت روستاییان به شهرها روبرو شد. چه عواملی در شکل گیری و گسترش بحران مهاجرت از روستاها به شهرهای کشور تاثیرگذار بوده است؟
**رضوی: یکی از مهمترین دلایل کاهش جمعیت روستایی کشور، رشد قارچ گونه شهرها و افزایش بدون مطالعه تقسیمات کشوری بود. طی این روند که در دولت های نهم و دهم شتاب گرفت، هر بخشی به شهرستان تبدیل می شد و این تبدیل بخش به شهرستان، خود به خود تبدیل مرکز بخشداری به مرکز شهرداری را در پی داشت.
از سوی دیگر متاسفانه طی سال های گذشته به موضوع درآمدافزایی و ایجاد امکانات مورد نیاز برای روستاییان و عشایر توجه کافی نشد. سیستم ارایه پول نقد، جای تقویت بنیان تولید را گرفت و مشکلاتی را برای همه کشور ایجاد کرد. هرچند نمی توان منکر شد که عده ای به این پول نقد نیازمندند، اما ارایه این پول نقد در روستاها، بی توجهی به تولیدات روستایی و محصولات درختی و همچنین توقف استقرار صنایع تبدیلی و فراوری در روستاها را در پی داشت.
***ایرنا: موضوع کاهش جمعیت روستایی که رییس کمیسیون شوراهای مجلس از آن با عنوان عارضه سنگین پس از انقلاب یاد کرد، چه پیامدهای برای کشور در پی خواهد داشت؟
** رضوی: با توجه به این موضوع که هنوز نتیجه سر شماری سال ۹۵ مشخص و اعلام نشده است، نمی توان با قاطعیت از کاهش جمعیت روستایی کشور سخن گفت اما بر اساس سرشماری سال ۹۰، جمعیت روستایی کشور ۲۷ یا ۲۸ درصد بوده است. با کاهش سطح درآمد روستاییان نسبت به هزینه ها، آنان سرابی را در شهرها دیدند و مهاجرت کردند که پیامد آن گسترش حاشینه نشینی در شهرها بود. این برهم خوردن توازن، مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایجاد کرد. در عمل تولید کننده روستا به مصرف کننده حاشیه شهرها تبدیل شد و به این ترتیب عنصر تولید در کشور ضربه دید و به حداقل ممکن رسید. در مقابل مصرف افزایش یافت و به حداکثر رسید.
حاشیه نشینان در شهرها از نظر اقتصاد و تولید جز ضعیف ترین اقشار کشور شدند. آمار بیکاری افزایش یافت و آماراشتغال کاهش. متاسفانه به جای عمل عقلانی در کشور که فراهم آوردن بسترهای اشتغال بود، در این موضوع احساسی عمل شد. متاسفانه امروزه ۶۰ درصد حاشیه نشینان شهرهای بزرگ و کوچک را روستاییان و عشایر تشکیل می دهند.
***ایرنا: در دولت یازدهم برای مبارزه با پدیده شهرزایی و کاهش سرعت کوچ از روستاها به شهرها چه تدبیری به کار گرفته شد؟
** رضوی: در دولت تدبیر و امید ۲ کار بزرگ انجام گرفت که در دولت های قبل انجام نمی شد. اولین اقدام این بود که سرعت تبدیل روستا به شهر به شدت کاهش یافت. در دولت یازدهم، پدیده تقسیمات کشوری، تبدیل روستا به شهر و افزایش تعداد شهرستان ها متوقف شد که این به نوعی ترمزی برای کاهش جمعیت روستایی بود.
راهکار دیگر دولت یازدهم، توجه به افزایش درآمد روستاییان است. افزایش قیمت گندم و دادن وام هایی با کارمزد کم و تسهیل سیستم بورکراتیکِ گرفتن این وام ها به درآمد افزایی روستاییان کمک می کند. توجه به کارایی شرکت های دانش بنیان، نقش شوراهای اسلامی روستاها، گسترش فعالیت های جهاد کشاورزی در زمینه گیاهان گلخانه ای، راهکارهای دیگر دولت برای حفظ جمعیت در روستاها بوده است.
از سوی دیگر دولت از طریق بانک سینا ۳۶۰ میلیارد تومان وام با کارمزد هشت درصد برای روستاییان کل کشور اختصاص داده است که تاکنون چنین وامی برای روستاییان در نظر گرفته نشده بود. در همین راستا معاون اول رییس جمهوری در نامه ای از رهبر انقلاب خواستند ۱٫۵ میلیارد دلار قرض الحسنه از محل صندوق توسعه ملی را برای موضوع اشتغال روستاییان و عشایر و افراد مستضعف در شهرهای زیر ۲۱ هزار نفر در نظر بگیرند. این موضوع با نظر رهبری به مجلس ارجاع داده شد تا در این زمینه تصمیم گیری شود.
***ایرنا: دولت در حوزه فرهنگ سازی در روستاها و تکریم روستاییان چه برنامه هایی داشته است؟
** رضوی: تکریم روستاییان یکی از مهمترین راهکارهای دولت برای کاهش مهاجرت از روستاها به شهرها بوده است. این تکریم در قالب دیدارهای شخص رییس جمهوری در بعضی استان ها با روستاییان و عشایر، سه سال برگزاری متوالی همایش روستاها در سالن اجلاس سران و حضور رییس جمهوری و معاون ایشان در افتتاح و اختتام این همایش ها، نشان دهنده اهمیت روستاییان برای دولت تدبیر و امید است. دولت روستا را پایگاه اقتصادی جامعه و روستایی را تولید کننده بزرگ کشور می دانند. مسوولان دولتی به روستایی بودن خود افتخار می کنند.
در زمینه فرهنگی، دولت با سازمان تبلیغات اسلامی برای استقرار ۱۴ هزار روحانی در روستاها توافق کرده است، همچنین شورای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی روستاها هم تشکیل شده تا گام های دولت در حوزه فرهنگی محکم باشد. در حال حاضر با این راهکارهای دولت، می توان با قاطعیت گفت سرعت کاهش جمعیت در روستاها بسیار کم شده است و ثمرات این اقدام ها را طی سال های آینده می توان مشاهده کرد.
*** ایرنا: شمار زیادی از روستاهای ایران همچنان از امکانات گاز و آب شرب و حتی مدرسه محرومند. در دولت یازدهم برای کاهش میزان این محرومیت ها چه اقدامات عملی انجام شده است؟
**رضوی: دولت طی ۲ سال اخیر در بعضی از استان ها به اندازه طول عمر گازرسانی در آن استان، گاز رسانی داشته است. همچنین برای حل موضوع آب شرب روستاها رییس جمهوری اعتباری معادل ۵۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی تخصیص دادند که این بودجه بی سابقه است. موضوع وام مسکن روستاییان که متوقف شده بود در دولت یازدهم از سرگرفته شد.
در بحث مسایل آموزش و پرورش فرزندان روستاییان، شورای آموزش در استان های مختلف، به ویژه سه استان محروم سیستان و بلوچستان، هرمزگان و آذربایجان غربی تشکیل می شود. در موضوع نوسازی و ساخت مدرسه، بنیاد علوی سال گذشته چهار هزارکلاس در مناطق روستایی ساخت. توزیع ۴۰۰ هزار بن غذایی بین دانش آموزان شبانه روزی روستاها اقدام دیگری در حمایت از آموزش در روستاها بود. در دولت یازدهم تلاش شد تا در همه ابعاد فرهنگی اجتماعی، سیاسی و کالبدی، روستاییان به درجه ای از رفاه دست یابند و سرعت مهاجرت از روستاها کند شود.