مجلسی: آمریکا نمی تواند برجام را به تنهایی از بین ببرد

محمد اکبری: دونالد ترامپ با انتخاب کسانی که باید در چهار سال آینده با کمک آنها ایالات متحده را اداره کند می تواند به تحلیل آینده روابط آمریکا و جهان کمک کند. این افراد که گاهی از نامهای تندرو و خشنی در بعضی موضوعات یاد می شود نگرانی هایی را برای بعضی بازیگران بین المللی ایجاد می کند. اما موضوعی که برای ایران و البته بازیگری چون اتحادیه اروپا مهم است بحث برجام و نحوه تعامل ترامپ با آن است. حال که کنگره و ترامپ در دست جمهوری خواهان است چه بر سر برجام خواهد آمد؟ در این باره با فریدون مجلسی دیپلمات بازنشسته وزارت امور خارجه و کارشناس مسائل بین المللی گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

به نظر می رسد شرایطی که بعد انتخاب ترامپ در امریکا برای برجام بوجود  خواهد آمد شرایط مطلوبی نیست و کنگره سعی می کند مصوباتی را به تصویب برساند که با برجام مشکل دارند. در گذشته اگر اوباما آنها را وتو می کرد آیا در آینده ترامپ این کار را می کند؟
شرایط مطلوب باید ابتدا تعریف شود که از نگاه چه کسانی و چگونه است؟ باعث تعجب است که بعضی گروهها در ایران از آمدن ترامپ اظهار خوشحالی می کنند و معلوم نیست که چرا از این جریان  دچار ذوق و شوق شده اند. می گویند که چون عربستان کمک های زیادی به کلینتون کرده است و او شکست خورده است. یا گفته می شود که ترامپ خواهد امد و با حیدر العبادی صحبت کرده است تا داعش را در عراق و همچنین سوریه از بین ببرد. همه اینها درست است اما نباید تحلیل های زودگذری انجام داد. باید این نکته را در نظر گرفت که اوباما و فضایی که در ان زمان بود فرصت خاصی بود و به نظر می رسد آن دوران را از دست داده ایم و با تاخیرهایی در مسائل، بعضی فرصتها از دست رفته است. ولی فضای بعد از اوباما هم باید مورد بررسی قرار گیرد.
آیا شرایط بعد از روی کار آمدن ترامپ شرایط بالقوه ای برای توسعه مناسبات می تواند  باشد؟
اکنون شرایطی بوجود آمده است که دنیا ظاهرا باید نگران آینده باشد یا در حالت بیم و امید به سر برد. بعضی گروهها از آمدن ترامپ اظهار خوشحالی می کنند و از سوی دیگر بحث تنشهای گروگانگیری را به عنوان یک عملیات بزرگ در بوق و کرنا کرده و یادآوری می کنند. این بحث ها تحریک کننده هستند. به هر حال ما با افراد سر و کار داریم. فرماندهان و سیاستمداران هم انسان هستند و از احساسات انسانی برخوردار است. از این رو باید طوری رفتار شود که احساسات دیگران هم در روابط متقابل در نظر گرفته شود. از این رو روش و رفتار دو طرف در آینده موثر است. همچنان که در روابط انسانی اگر به کسی توهین شود او ناراحت می شود. در روابط بین الملل هم این چنین است. احترام متقابل به نمادها، پرچم ها و مقدسات در روند این جریان مهم است.
باید این را در نظر گرفت که پا گرفتن احساسات و تحریکات تندروانه در هر دو طرف باعث می شود که روابط مسالمت آمیز تبدیل به روابط تنش زا شود. برای مثال حرکت آن کشیش آمریکایی برای آتش زدن قران چه مسائلی را در کل ممالک اسلامی باعث شد؟ موضوع در بین ایران و امریکا دوستی و پیوند نیست. به هر حال شکل گیری روابط دوستانه در حال حاضر مدنظر نیست. اما بدتر شدن جریانات و مناسبات در حال کنونی که حداقل مذاکرات و گفت و گو هایی در سطح مسائل هسته ای انجام می گیرد و یا قراردادهایی که برای خرید تجهیزات و هواپیما شکل خواهد گرفت، باید در نظر گرفته شود. بحث متحد شدن و دوست شدن نیست اما نوع بازی با یک قدرت بزرگ زورگو که چشم انداز تحرکات ان هم مشخص نیست باید در نظر گرفته شود و هوشمندانه باشد.
پس به نظرتان پرونده روابطی که در دوران اوباما شروع شده بود بسته نشده است و در دوران ترامپ هم می توان تحرکاتی در این باره داشت؟
به هر حال کسانی روی کار آمدند که در بین انها هم افراد تندرویی وجود دارد و از تهدید و ارعاب ترسی ندارند و به نوعی با قاعده بازی هم نا آشنا هستند. اما به هر حال اینها هم قاعده سود و زیان را می دانند و بیشتر از قبلی ها کاسب هستند. می خواهند هواپیما و تجهیزات دیگر بفروشند و منافع خودشان را در نظر می گیرند. فقط مسئله این است که چگونه باید عمل کرد. حرف اصلی این است که همه منتظر این هستند که ببیند آنها با ما چه می کنند ولی این طرف هم مهم است که ما با آنها چگونه می خواهیم تعامل کنیم و بازی را ادامه دهیم. بازی به هر حال بازی یکطرفه ای نیست، بازی دو جانبه ای است.
نظرتان در مورد ایران چیست؟ ایران چگونه باید عمل کند؟

حل مشکلات اصلی ما با امریکایی ها در منطقه و خاورمیانه باید شکل هوشمندانه ای داشته باشد. مشکل ایران اگر روی اسرائیل و رژیم صهیونیستی است باز هم باید در این مورد به شکل هوشمندانه ای عمل کرد و باعث نشد که موضع های ما و گفتمان های ما باعث قدرت گیری بیشتر این رژیم و ارتباط بیشتر امریکا و اسرائیل شود. هر گونه سیاست تندروانه باعث مظلوم نمایی آنها و تحرکات بیشتر آنها می شود. از این رو باید روی سیاستهای اعلامی ما حساسیت هایی وجود داشته باشد که سیاستهای اعمالی ما را با مشکل ایجاد نکند. ما می توانیم خیلی از سیاستها را بدون اینکه اعلام کنیم و حساسیت بعضی کشورها را بر انگیزیم اعمال کنیم. از این رو ما نباید طوری عمل کنیم که سیاستهای ما به نفع اسرائیل باشد. در خاورمیانه درگیری های سوریه و عراق و دیگر کشورهای اسلامی مثل شمال افریقا باعث می شود اسرائیل با خیال آسوده و بدون هزینه سیاستهای خود را پیش ببرند و بحران در این کشورها به سمت فرسایش برود. آنها نشسته اند کنار و با خیال راحت می دانند که سوریه چندین سال طول می کشد تا آن کشور قدرتمند قبلی شود.

پس می توان به آینده روابط کنونی حتی در حد مسائل پیش آمده بدبین نبود؟

من زیاد بدبین نیستم و احساس می کنم که شکلی از روابط مسالمت آمیز می تواند ادامه پیدا کند. در حال حاضر بحث تروریسم و امنیت ملی کشورها بسیار مهم جلوه می کند و این کشورها می بینند که هیچ کدام از حوادث تروریستی در حال حاضر که به آنها ضربه زده است از طرف ایران مطرح نیست. اتفاقاتی از قبیل بریدن سر خبرنگاران انها، انفجارها و غیره از طرف داعش بوده است که از طرف هم پیمان آنها یعنی عربستان حمایت می شود.

به نظرتان ترامپ غیر قابل پیش بینی است و احتمال دارد هم ایران و هم کشورهای دیگر با آن مشکل پیدا کنند؟
به هر حال باید هر حرکت ترامپ زیر نظر گرفته شود و برای کاهش هزینه های آن هوشمندانه حرکت کرد تا سیاستهای متعادلی در نظر گرفت تا آسیبها را از بین برد و یا کاهش داد بدون اینکه به سیاستهای کلی و حیثیت ما آسیبی زده شود. ترامپ شاید در مقابل داعش به نفع جریان ما عمل کند و بخواهد آنها را از بین ببرد ولی ما باید ببینیم در مقابل ما هم چگونه می خواهد عمل کند. از این رو جشن و سروری لازم نیست.
شرایط کشور ما با آمریکا به شکلی نیست که ما به سمت دوستی و ارتباط بیشتر برویم. ولی این را باید در نظر گرفت که خشونت زدایی و تنش زدایی چیزی سوای دوستی است. بعضی از ارتباط گیری ها، عادی و بدون مشکل است. ارتباط گیری جهت خرید هواپیما، جهت نوسازی ناوگان مسافری و تامین جان مردم و همچنین تامین منافع کلی ایران برای افزایش اعتبار و جذب مسافر و توریست و رفت و آمدهای به صرفه برای ایرانی های پراکنده در اطراف دنیا باید در نظر گرفته شود.
همچنین برقراری ارتباط با بعضی کشورها که مشکل ذاتی با آنها نداریم، مانند کانادا باعث می شود که هزینه های تحرکات منفی امریکا بر علیه ما افزایش پیدا می کند. از این رو ایران باید بتواند تعاملات خودش را با کشورهای دیگر غربی که مشکلی با آنها نداریم افزایش دهد تا بتواند از فرصت های پسا برجام به نحو احسن استفاده کند و اگر حرکت غیر اصولی در راستای بی ارزش کردن برجام هم ایجاد شود دود آن به چشم خود آمریکا برود.
استراتژی های خاصی را می توان در این مسیر پیش گرفت؟
یک سری از استراتژی ها را باید در دستور کار قرار داد تا سیستم سیاست خارجی کشور بتواند با رعایت برخی از ملاحظات آنها را به عمل برساند. از طرفی نباید مواضع تند و بدون برنامه ای گرفت و دچار استیصال شد. انتخاب هر کدام از دو کاندیدا به هر روی تحولات چندانی روی کلیت سیاست خارجی ایران نمی توانست بگذارد. از این رو دست و پاچه شدن لازم نیست. نیاز نیست که برنامه ها و سیاستهای بلند مدت گذشته را دچار تغییر و تحول قرار داد. ولی به هر حال سیاستهای کوتاه مدت را می توان تغییر داد یا سیاستهای  جدیدی مد نظر قرار داد.
سوال اصلی و اساسی که این روزها وجود دارد این است که آیا آمریکا می تواند برجام را به قول ترامپ پاره کند؟
آمریکا به هر حال نمی تواند برجام را به تنهایی از بین ببرد. برای انکه برجام موضوع و امر دو جانبه بین ایران و امریکا نبوده و در این برنامه مشترک ۵ کشور دیگر و اتحادیه اروپا دخیل هستند. از این رو چیزهایی شکل گرفته است که به راحتی نمی توان از بین برد. به هر حال قطع نامه های هسته ای علیه ایران که حتی روسیه و چین هم آنها را امضا کرده بودند در شورای امنیت و اتحادیه اروپا و آمریکا باطل شده است و فقط این موضوع مانده است که اگر ایران به تعهدات خود عمل نکند مشکلاتی می تواند برای ایران بوجود بیاید. از این رو رفتار آینده ایران می تواند همه دنیا را متقاعد کند که با ایران همکاری و تعامل و داد وستد داشته باشد و اتفاقا این موضوع، مسیری است که رفتار نادرست امریکا می تواند باعث منزوی و تنها شدن آن شود. هر بهانه جویی بی خودی بر علیه خود امریکا می تواند تمام شود. از طرف دیگر ایران بازیگری بسیار قابل اعتماد تر از کشورهای حوزه خلیج فارس و عربستان است که سیستمی متزلزل و غیر قابل اعتماد دارد و رفتارهای پر تنشی در منطقه در پیش گرفته است.