داعش در حال زوال است اما سقوط آن به معنای پایان رنج‌ها و مناقشه‌های خاورمیانه نخواهد بود. پس از نابودی نهایی این گروه تروریستی مشکلات جدیدی مانند درگیری‌های منطقه‌ای، احیای القاعده و حملات بیشتر علیه غرب رخ خواهد نمود.
روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال در گزارشی نوشت: به نظر می‌رسد داعش به همان سرعتی که رشد کرد رو به زوال می‌رود. این گروه در دو سال گذشته با همه، از القاعده و ایران شیعی گرفته تا آمریکا و روسیه در جدال بوده و حملاتی را در غرب و سایر نقاط دنیا انجام داده است. اما این گروه در یک سال اخیر مناطق زیادی را که در سوریه و عراق در کنترل داشت از دست داده است.
داعش از شهرهای فلوجه و رمادی در عراق، پالمیرا و همچنین مناطق هم‌مرز میان سوریه و ترکیه بیرون رانده شده است. علاوه بر این، شبه‌نظامیان داعشی کنترل بر سرت در لیبی را از دست داده‌اند و در چند ماه آینده در موصل عراق و رقه سوریه با نبردهایی روبرو می‌شوند که پیروزی در آنها برایشان غیرممکن است.
پس از آن این سوال وسوسه‌انگیز و سرنوشت‌ساز مطرح می‌شود که بعد از سقوط داعش چه رخ خواهد داد؟ آینده خاورمیانه عمدتا به این بستگی دارد که بعدا چه کسی خلا حضور داعش در میدان نبرد و ذهن جهادی سراسر دنیا را پر می‌کند.
یکی از تبعات احتمالی سقوط داعش احیای رقیب ایدئولوژیکی آن یعنی القاعده است که از همان ابتدا با بلندپروازی‌های ابوبکر البغدادی، رهبر داعش، مخالف بود. القاعده می‌تواند موج جدیدی از حملات تروریستی را در غرب به راه اندازد تا مثل بازماندگان داعش ثابت کند که وجودش هنوز موضوعیت دارد.
داعش به مثابه یک سازمان و یک ایدئولوژی کاملا از بین نخواهد رفت؛ حتی اگر همه سرزمین‌های تحت کنترل خود را از دست بدهد. کسانی که بعدها داعش را پایه‌گذاری کردند از موج سرکوب‌های 2007 تا 2009 در عراق جان سالم به در بردند و فرصت‌هایی برای عضوگیری و توسعه فعالیت‌شان پیدا کردند. طبیعتا در آینده نیز داعش سعی خواهد کرد با ارتکاب قتل‌عام‌های خبرساز در منطقه و غرب نشان دهد که همچنان فعال است.
طی دو سال گذشته مبارزه علیه داعش موجب شکل‌گیری ائتلاف‌های غیرمعمولی شامل غربی‌ها، روسیه، ایران، ترکیه، نیروهای داوطلب شیعی، کردها و شیخ‌نشین‌های خلیج فارس شده است. با نابودی داعش و در جریان تلاش برای تقسیم غنایم جنگ علیه این گروه احتمالا برخی از این شرکای نامتجانس رودرروی یکدیگر قرار می‌گیرند.
تاکنون ترکیه، متحد آمریکا و عضو ناتو، با کردهای سوری که مورد حمایت آمریکا هستند درگیری‌هایی داشته است. دولت عراق و رهبران منطقه خودمختار اقلیم کردستان با هم نزاع دارند و بغداد کنترل کردها بر مناطقی را که آنان از دست داعش آزاد کرده‌اند به رسمیت نشناخته است.
حسن ابو هنیه، کارشناس گروه‌های جهادی در اردن می‌گوید: “مناقشه‌ها و جنبش‌های اعتراض خاورمیانه به بهانه مبارزه با داعش به تاخیر افتاد. حذف داعش آن مناقشه‌ها را زنده می‌کند. همچنین مردمی که به خاطر نگرانی از داعش از درخواست‌هایشان مبنی بر اصلاحات در کشورشان منصرف شده بودند دوباره جسورتر خواهند شد.”
وال‌استریت ژورنال پیش‌بینی کرده که در پی سقوط داعش احتمالا درگیری‌های فرقه‌ای نیز وجود دارد و در این میان القاعده سعی می‌کند با تکیه بر ایدئولوژی ضدشیعی خود به اختلافات شیعه و سنی دامن بزند. به موازات آن شعبات القاعده در یمن و شمال آفریقا فعال شده و به عضوگیری از میان اعضای سابق داعش می‌پردازند.
محمد اردائیسات، تحلیلگر اردنی، می‌گوید: “تصور نمی‌کنم پس از بیرون راندن داعش از موصل و رقه آسوده‌خاطر بمانیم. اگر دست روی دست بگذاریم آنها باز خواهند گشت. نباید القاعده را هم فراموش کنیم. زیرا القاعده همان گهواره‌ای بود که داعش از آن بیرون آمد.”
ترجمه: هرمز برادران/ افتاب