محمد کمالی گوکی*

خروج آمریکا از برجام، اروپا را در دو راهی حفظ برجام و پایبندی به تعهدات خود یا پیروی از سیاست‌های آمریکا در مقابل برجام قرار داد. چرا که خروج از برجام به تبع آمریکا، اعتبار اروپا را نیز نزد سایر شرکای خود در ارتباط با توافقات بین‌المللی خدشه‌دار می‌کرد.

چه اینکه دولت ترامپ پس از خروج از برجام، از چندین پیمان دیگر یکجانبه خارج شد و خروج اروپا از برجام مهر تاییدی بر مشروعیت تصمیمات واشنگتن و بی‌اعتباری توافقات بین‌المللی می‌شد.

با این حال آنچه در برجام برای ایران مهم بود، رفع تحریم‌ها و برداشتن موانع مبادلات مالی و تجاری بین ایران و سایر کشورها بود. اتحادیه اروپا در راستای حفظ اعتبار بین‌المللی خود و مقابله با یکجانبه‌گرایی‌های واشنگتن در یک سال اخیر تلاش کرده است ایران را مجاب به پایبندی به برجام کند و از این رو با وجود فشارهای آمریکا تلاش کرده است کانال مالی برای مبادلات خود با ایران در فضای برقراری تحریم‌ها ایجاد کند. اینستکس در شرایطی از سوی سه کشور اروپایی به ثبت رسیده است که این اتحادیه در برابر آمریکا با محدودیت‌های شدیدی مواجه است. حجم مبادلات تجاری این اتحادیه با آمریکا حدود ۶۰۰ برابر مبادلات تجاری اتحادیه با ایران است. از سوی دیگر اتحادیه اروپا برای تعامل با ایران با دیوار بلند تحریم‌ها مواجه است و سازو کار مالی جدید تنها یک روزنه‌ی کوچک در این دیوار است.

بدین رو این مکانیسم مالی قرار است اقتصاد ایران را با وجود فشارهای تحریمی ترامپ حفظ و پا برجا نگه دارد. با توجه به هدف قرار گرفته شدن اقتصاد ایران بعد از ماه می ۲۰۱۸ که ترامپ از برجام خارج شد، تمام دغدغه اروپایی ها برای حفظ برجام، حفظ شرایط اقتصادی ایران مثل تداوم فروش نفت، تبادل کالاهای استراتژیک و انتقال ارز بود. پاشنه اشیل اقتصاد ایران در شرایط کنونی، نفت و بانک مرکزی است که با تحریم های اولیه و ثانویه ترامپ به شدت دچار اسیب شده است. برای همین مهم ترین کارویژه و رسالت این سازوکار متمرکز بر همین مسئله تبادل کالا و در آینده ای نزدیک، انتقال ارز است. پیش بینی سه قدرت اروپایی این است که در سایر کشورهای اروپایی نیز به اینستکس بیوندند. این سازوکار این امکان را به شرکت های خرد و متوسط می دهد که بدون متحمل شدن عواقب تحریمی ترامپ به تجارت با ایران بپردازند. برای همین خوش بینی ها نسبت به اجرایی شدن موفقیت امیز اینستکس روز به روز در حال بیشتر شدن است. امیدواری ها زمانی  افزایش می یابد که غیر از اروپا، سه قدرت بزرگ جهانی چین، هند و روسیه سخت به دنبال یافتن راه حلی برای خروج از یوغ اقتصادی آمریکا و چرخه مالی جهانی دلار هستند. برای همین اینستکس می تواند آغاز گر مسیری جدید در اقتصاد و تجارت بین الملل باشد که در آن دلار سلطه و انحصار جهانی اش را از دست داده و قدرت های بزرگ اقتصادی همپای امریکا در این کیک جهانی اقتصاد فعالیت و نقش ایفا خواهند کرد.