بازارهای سنتی ، میراث معنوی مازندران در میان ماندن و رفتن

به گزارش خبرنگار ایرنا ، براساس قانون و مقررات نانوشته میان عامه مردم مازندران بازارهای سنتی در شهرها و برخی روستاهای استان برپا می شد تا روستاییان محصولات و کالاهایی که در طول یک هفته تولید می کردند را برای فروش و عرضه به مردم در این مکان بیآورند .
ماکیان ، انواع سبزی ، مرکبات ، برنج ، تخم مرغ ، انواع رب های گوجه فرنگی ، آلوچه و ازگیل ، نان و شیرینی های محلی و صنایع دستی تولیدات اهالی روستاهای مازندران بود که در روزهای برپایی بازارهای سنتی بر روی بساط فروشندگان این بازارها دیده می شد .
در گذشته کالاها و محصولاتی در این بازارها ارائه می شد که همگی از تولیدات و دست ساخته های روستاییان بود که علاوه بر بومی بودن ، تنوع و اطمینان از سالم بودن یا همان محصول ارگانیک بودن ، حذف واسطه ها و مناسب بودن قیمت از ویژگی های آنها به شمار می رفت .
این محصولات به دلیل سنتی و بومی بودن عاملی شد تا مسافران در مدت زمان حضور و سفرشان به مازندران سری به بازارهای سنتی این استان بزنند تا سبد خریدسوغاتی های خود را در این بازارها از محصولات روستاییان پر بکنند .
برغم استقبال مردم مازندران و مسافران از این بازارها ، اما ورود وسایل و کالاهای کارخانه های داخلی و خارجی باعث شده تا علاوه بر کمرنگ شدن محصولات و تولیدات بومی استان ، قیمت ها شکسته شده و به نوعی افزایش قیمت ها را در این بازارها شاهد نباشیم .
مقبوله غلامی بانوی ۶۰ ساله قائمشهری در توصیف بازار سنتی شهرش گفت که چهارشنبه های هر هفته به همراه مادرم از روستای قادیکلای بزرگ به سمت شهر قائمشهر حرکت می کردیم تا خرید هفتگی خود را از چهارشنبه بازار انجام بدهیم .
وی افزود : اهالی روستا نیز صبح زود چهارشنبه ها ، محموله های مرکبات ، مرغ و اردک را بر روی اسب سوار می کردند و به این بازار می بردند .
وی ادامه داد : چهارشنبه بازار قائمشهر در نزدیکی بیمارستان رازی ، مسیر محل گذر بسیاری از روستاییان به شهر قائمشهر قرار داشت .
غلامی گفت : روستاییان هر منطقه با توجه به تولیداتی که داشتند محصولات خود را برای عرضه و فروش به این بازار می آوردند‌ و بساط ساده بدون حجره و مغازه ای در گوشه ای پهن می کردند .
وی مرکبات ، برنج ، تخم مرغ ، مرغ و اردک پرورش یافته در روستا ، حبوبات ، سبزی ، انواع رب های ازگیل ، گوجه فرنگی و آلوچه را از جمله کالاهایی نام برد که در بازارهای سنتی مازندران عرضه می شد .
این بانوی خانه دار اطمینان از سالم و ارگانیک بودن ، حذف واسطه ها و فروش با قیمت مناسب ، بومی و محلی بودن را از ویژگی های منحصر بفرد کالاهای چهارشنبه بازار ذکر کرد .
وی گفت : هرچند چهارشنبه بازار کنونی در مرکز شهر قائمشهر وجود دارد و فعالیت می کند اما دیگر شکل فعالیت و نوع محصولات گذشته در آن دیده نمی شود .
وی عرضه محصولات بدور از شکل سنتی و روستایی از کیف ، کفش و البسه تولید داخل و خارج کشور تا حتی لوازم برقی را از جمله کالاهایی که در چهارشنبه بازار این روزهای قائمشهر عرضه می شود ، نام برد و ادامه داد : برخلاف گذشته دیگر خبری از کالاها و محصولات متنوع سنتی در این بازارها دیده نمی شود .
مدانلو از اهالی روستای لاریم و از فروشندگان کالا در جمعه بازار جویبار است به خبرنگار ایرنا گفت : این بازار قدیمی از دیرباز محل عرضه و فروش محصولات سنتی بود و از اقصی نقاط مازندران و حتی دیگر استان های کشور برای خرید به محل می آمدند .
وی با اشاره به اینکه هر چند امروز نیز این بازار رونق خاص خود را دارد ، افزود : اما ورود وسایل و کالاهای غیر بومی باعث شده تا علاقمندان و افراد طالب سبک و سیاق وسایل سنتی دیگر رغبتی برای حضور در این بازار نداشته باشند .
مدانلو ادامه داد : ویژگی سنتی بودن وسایل و کالاهای این بازار ، مشتریانی از اقصی نقاط کشور داشت چرا که مسافران با شنیدن نام بازار سنتی جمعه بازار بدنبال یافتن سوغات به این بازار می آمدند .
وی که به مشاهدات چند ساله خود از حضور افراد در جمعه بازار جویبار اشاره کرد و گفت : نبود وسایلی که نشانگر فرهنگ و سنت از این استان است بازارهای سنتی مازندران را به یک بازار معمولی و یا پاساژ های شهری مبدل کرده است در حالیکه مسافر بدنبال فضا و محصولات متفاوتی در این نوع بازارها است .
براساس اعلام اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران در گذشته بازارهای سنتی در شهرها و حتی روستاهای استان برپا می شد اما طی سالها از تعداد این بازارها کاسته شد .
جمعه بازار جویبار ، نشتارود ، بازار امامزاده شاه رضا درروستای پهناب جویبار ، پنجشنبه بازار جاده قدیم آمل ، بابل، بهمنیر و امامزاده ابراهیم بابلسر ، چهارشنبه بازار قائمشهر، سه شنبه بازار میر بازار بابلسر ،بازار قلعه گردن و خرم آباد بازار مشترک دو روستا در تنکابن و یکشنبه بازار دوازده چشمه آمل بازماندگان بازار سنتی در مازندران هستند که در این استان فعالیت می کنند .
* خطر نابودی بیخ گوش بازارهای سنتی
مهدی ایزدی که تا چند ماه قبل در مسئولیت معاون میراث فرهنگی اداره کل صنایع دستی ، گردشگری و میراث فرهنگی مازندران فعالیت داشت از بازارهای محلی به دلیل ویژگی هایی که دارد به عنوان میراث معنوی استان نام برد .
وی با اشاره به اینکه میراث معنوی به دلیل اینکه قابلیت انتقال فرهنگ و رسوم به نسل های دیگر را دارد حتی از میراثی مثل بناهای تاریخی نیز ارزشمند تر است ، افزود : مازندران نیز برخوردار از آیین ها و مراسم های سنتی و محلی یا همان میراث معنوی است .
ایزدی از بازارهای سنتی به عنوان بخشی از میراث معنوی این خطه از شمال کشور نام برد و ادامه داد : اما تاکنون این میراث ثبت ملی نشده و اقدام خاصی برای حفظ و نگهداشت آن صورت نگرفته است .
وی اضافه کرد : در حالیکه بازارهای سنتی علاوه بر عرضه تولیدات سنتی نوع رفتار در انجام مبادلات تجاری از جمله معامله پایاپا و انجام بازیهای بومی و محلی فضایی خوب برای انتقال آداب و رسوم کهن مازندران به شمار می رود .
میراث فرهنگی ناملموس و معنوی ، رفتارها، نمادها و آئین‌هایی است که یک اجتماع آنها را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می‌شناسد .
* تلاش برای ثبت جمعه بازار جویبار ، قدیمی ترین بازار سنتی مازندران
مسئول واحد پژوهش مردم‌ شناسی و میراث معنوی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری مازندران به خبرنگار ایرنا گفت : سنتی بودن تولیدات ، نحوه معامله(پایاپای و یا کالابه کالا ) ، برگزاری ورزش های بومی و محلی همچون کشتی لوچو و ریش سفیدی پیران برای حل اختلافات آیتم ها و ویژگی های بازارهای محلی این استان است .
طوبی اصانلو با اشاره به اینکه در گذشته از این دست بازارهای سنتی و محلی در بسیاری از شهرهای مازندران فعالیت داشتند ، افزود : علاوه بر کم شدن تعداد این نوع بازارها ، از دست رفتن شکل و شمایل سنتی ، آسیب جدی تر به این بخش از میراث معنوی مازندران وارد کرده است .
وی با اشاره به اینکه کمتر عرضه و فروش محصولات و تولیدات روستاییان را در بازارهای سنتی این روزهای مازندران شاهد هستیم ، ادامه داد : در حالیکه به جرات می توان گفت بیشتر از ۸۰ درصد اجناس عرضه شده در بازارهای سنتی آنزمان تولیدات روستاییان بود که این روند در بازارهای فعلی کمتر دیده می شود .
مسئول واحد پژوهش میراث معنوی مازندران از انجام کارهایی برای ثبت و نگهداشت همین تعداد بازار سنتی به عنوان تلاشی برای این بخش از میراث معنوی مازندران نام برد ، گفت : برای این منظور آبان امسال ثبت جمعه بازار جویبار به عنوان میراث معنوی به سازمان میراث فرهنگی کشور پیشنهاد شد که هنوز به سرانجام نرسیده است .
وی علاوه بر قدمت ۲۰۰ ساله ، باقی ماندن ملاک های بازار سنتی همچون عرضه تولیدات محلی روستاییان ، برگزاری برنامه ها و ورزش های بومی و محلی همچون کشتی لوچو و معرکه گیری و معامله پایاپای را از دلایل انتخاب جمعه بازار جویبار برای ثبت به عنوان میراث معنوی عنوان کرد .
اصانلو که حرکت به سمت مدرنیته و تغییرات در نوع محصولاتی که ارائه می شود را بخش غیر قابل پیشگیری و کنترل در بازارهای سنتی می داند ، امیدوار است که با ثبت جمعه بازار جویبار حداقل نمونه ای از بازارهای سنتی به عنوان بخشی از فرهنگ و رسوم این خطه شمال کشور به نسل های آینده منتقل شود .
*** اجرای طرح های ضربه گیر برای حفظ میراث معنوی
معاون میراث فرهنگی مازندران همچنین از انجام اقدام پیشگیرانه برای مبتلا نشدن دیگر بخش های سنتی مازندران به این درد فرهنگی خبرداد .
حسین ایزدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینکه هر گونه آیین ، رسوم و مراسم ها که به نوعی فرهنگ روستایی مازندران را به نمایش می گذارد به عنوان میراث معنوی لحاظ می شود .
وی گفت : بازارهای سنتی که پیشتر و در سال های قبل شکل و شمایل سنتی داشتند به عنوان میراث معنوی به شمار می روند .
معاون میراث فرهنگی مازندران افزود : هر چند وضعیت فعلی بازارهای سنتی و عرضه و فروش محصولات غیر سنتی ، وضعیت خوشایندی را برای این بخش از فرهنگ مازندران رقم نزده است ولی برای جلوگیری از شیوع این مساله در دیگر بخش ها ، اقداماتی را موردنظر قرار داده ایم .
وی از راه اندازی بازارچه های موقت صنایع دستی برای به نمایش گذاشتن و فروش تولیدات و دست ساخته های هنرمندان استان نام برد ، ادامه داد : ۷۰ درصد محصولات این بازارها باید صنایع دستی استان و مابقی سوغات باشد .
به گفته ایزدی برای مبتلا نشدن این بخش از فرهنگ مازندران به مسائل بازارهای محلی ، کنترل و نظارت برای رعایت این مساله اعمال می شود تا از ضوابط و معیارهای مورد نظر خروج نکنند .
تاریخ و فرهنگ هر منطقه ای زنجیره بهم پیوسته از برخی آداب ، رسوم ، آثار تاریخی و داشته های قدیمی و سنتی است که براساس نوع و سبک زندگی مردم همان منطقه در گذشته پایه ریزی شد که در آنزمان برخی از آنها همچون بازارهای سنتی تنها برای رفع برخی از نیازهای معیشتی مردم به شمار می رفت .
فرهنگ و تاریخ هرچقدر بر آن گرد کهنگی و گذر زمان بنشیند بر جذابیت آن بیشتر افزوده می شود و از نگاه مردم این عصر و زمانه مدرنیته که مسائل کمتر رنگ و بوی سنتی دارند ، دیدن این بخش از فرهنگ برای افراد حاضر لذتبخش است .
احیای بازارهای سنتی مازندران ، استانی که سالانه میزبان ۳۰ میلیون نفر مسافراز اقصی نقاط کشور است می تواند در جذابیت و لذتبخشی هر چه بیشتر سفر برای آنایی که به استان می آیند خاطره آفرین باشد و به نوعی ورق زدن دفتر تاریخ گذشتگانمان برای نسل امروز و نسل های آینده مازنی می باشد .
مازندران بیشتر از سه هزار روستا دارد که حدود نیمی از جمعیت ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفری استان در روستاها ساکن هستند .