مازندران رو به خشکی می رود

  تازه ترین جدول آماری هواشناسی مازندران نشان می دهد که در هشت ماهه سال جاری در مجموع ۳۳۱ میلی متر در استان باران بارید که در مقایسه با سال گذشته ۳۲ درصد و نسبت به میانگین آماری بلندمدت حدود ۲۱ درصد کاهش دارد.
دوره آماری بلندمدت به یک دوره ۲۰ ساله یا بیشتر گفته می شود .
همچنین طبق این آمار ، بارش باران در مازندران اگر چه در ۲ ماهه آغازین سال زراعی جاری یعنی مهر و آبان امسال ۱۸۹ میلی متر بوده که نسبت به دوره بلند مدت بدون تغییر مانده و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش دارد ، ولی آمار بارندگی در ماه آبان که به طور معمول پرباران ترین ماه سال در مازندران محسوب می شود ، نگران کننده است .
براساس جدول هواشناسی ، میزان بارندگی در ماه آبان امسال تنها ۲۶ میلی متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت ۷۴ درصد و نسبت به سال گذشته ۲۶ درصد کاهش دارد .
** مدیریت مصرف آب ، تنها راهکار باقی مانده
کاهش یا نوسان بارندگی به همراه افزایش دما که با افزایش تبخیر نیز همراه است ، به معنای عمیق تر شدن خشکسالی است و در این وضعیت کارشناسان مدیریت مصرف آب را تنها راهکار مقابله می دانند .
کارشناسان اقتصادی مدیریت مصرف آب کشاورزی معتقدند برای جلوگیری از خشکسالی و پیامدهای آن در مازندران ، مدیریت منابع آب با تمرکز بر بهره گیری از کشت مکانیزه محصولات کشاورزی ، جلوگیری از کشت دوم بعضی از محصولات آب بر از جمله برنج ، تغییر در ارقام برنج برای کشت در استان ، ایجاد تاسیسات ذخیره منابع آب سطحی ( سد) و برخورد با چاه های غیرمجاز ضروری است .
طبق آمار رسمی ، توان بالقوه آب در مازندران حدود ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون متر مکعب است که از این میزان حدود پنج میلیارد متر مکعب آب سطحی و بقیه آب زیرزمینی است .
سالانه حدود یک میلیارد و ‎ ۵۵۰میلیون مترمکعب آب در بخش آب های سطحی و یک میلیارد و ‎ ۳۵۰میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی در مازندران بهره برداری می شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می ریزد.
** استمرار کاهش بارش ها/ لزوم مدیریت منابع آب
مدیرکل هواشناسی مازندران با هشدار نسبت به استمرار کاهش بارندگی در استان ، گفت : تصور همه افراد از پائیز ، پر باران بودن این فصل است ولی به‌دلیل تغییرات اقلیمی شاهد تغییر در نوع و زمان بارش‌ها هستیم که این روند همچنان ادامه‌دار است .
سید محمدرضا رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : به ‌دلیل بحث تغییرات اقلیمی ، بارش های متناوب در مازندران به بارندگی های رگباری تغییر یافته و نتیجه این بارش ها نیز گاهی تخریب تاسیسات و آب گرفتگی معابر و خسارت به مردم می شود.
وی به نامنظیم و غیرقابل پیشی بینی شدن نوع بارندگی در مازندران به خاطر تغییرات اقلیمی اشاره کرد و توضیح داد : با شروع نخستین ماه فصل پائیز سال جاری ما شاهد نفوذ سامانه ای پرباران به استان بودیم که نتیجه آن بارندگی بسیار خوب و بیشتر از سال های گذشته بود ولی خشکی حاکم بر ماه دوم پائیز با بارندگی بسیاری اندک ، اجازه نداد کشاورزان مازندرانی خوشحالی کنند.
فصل پائیز و زمستان در مازندران فصل آبگیری آببندان ها و غرقابی شدن زمین های شالیزاری است و کشاورزی سنتی سبب شده است تا کشاورزان همچنان چشم به آسمان داشته باشند و کمتر به مدیریت مصرف آب و ارقام کشت توجه کنند.
مدیرکل هواشناسی مازندران گفت که در ماه آبان متوسط بارش در۱۵ ایستگاه هواشناسی سینوپتیک استان نسبت به دوره آماری حدود ۷۴ درصد کاهش و در ۸ ماهه امسال متوسط بارش در سطح استان حدود ۲۱ درصد کاهش داشته است.
وی با پیش بینی تداوم کاهش بارش ها در سال جاری طبق نقشه های پیش یابی ، تنها راهکار برای غلبه بر کاهش بارش ها را مدیریت بهینه مصرف آب و تغییر درکشت و کار دانست .
** کام خشک حیوانات وحشی و پرندگان
معاون فنی محیط زیست مازندران هم گفت : کاهش بارش ها با تغییر اقلیم امری طبیعی است و برای غلبه بر این مشکل باید برنامه ریزی مدونی برای مدیریت منابع آب صورت گیرد.
علی اکبر یداللهی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تشویق به کشت دوم برنج و وجود ۸۰ هزار چاه غیر مجاز را از نشانه های نبود مدیریت منابع آبی در استان دانست و این روند را برای این خطه شمال کشور تهدید زا توصیف کرد.
وی افزود : در شرایط فعلی بخشی از محیط زیست طبیعی استان چون چشمه های داخل جنگل به عنوان آبشخور حیوانات و جانوران داخل جنگل از بین رفت و این گروه از جانوران برای یافتن آبشخور با مشکل مواجه هستند.
معاون فنی محیط زیست مازندران گفت : بررسی نشان می دهد که طبیعت رو به خشکی می رود و ما با کاهش بارندگی مواجهیم و خشکسالی نمی تواند دیگر یک معضل یک تا چند ساله و موقتی باشد ، بلکه معضل دایمی است که با ما همراه شده و برای جلوگیری از خسارت بی رویه راهی جز مدیریت منابع نداریم.
** نشاء کاری ، جایگزین بذرپاشی
مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران هم گفت : تغییرات اقلیمی در ایران به خصوص مازندران به عنوان یکی از مناطق پرباران تاثیر زیادی داشت و تغییر زمانی و مکانی بارش ها یکی از مهم ترین تاثیرگذاری تغییر اقلیمی دراین خطه از شمال کشور بوده است .
حسن عنایتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود که در سال های اخیر جهاد کشاورزی برای کاهش تنش ناشی از تغییر زمانی و مکانی بارش ها ، طرح جلو انداختن کشت برخی محصولات آب بر ، اجرای طرح نشاء کاری به جای بذرپاشی و ترویج کشت پاییزه را در دستور کار قرار داده است.
وی گفت که طرح نشاء کاری به جای بذرپاشی به طور آزمایشی برای محصولات کلزا ، سویا ، پنبه و ذرت قابل اجراست و باعث کاهش مصرف آب و مدیریت در منابع آبی خواهد شد.
کلزا ، سویا پنبه و ذرت عمدتا به عنوان محصول دوم در شالیزارهای مناطق جلگه ای مازندران کشت می شود.
عنایتی ترویج کشت محصولات پائیزه را از دیگر برنامه های مدیریت منابع آب دانست که تاثیر آن بر منابع در سال های آینده نمودار می شود.
وی اجرای طرح ذخیره سازی منابع آب ، لایروبی انهار و آببندان ها و جلوگیری از برداشت بی رویه را از دیگر راهکارها برای مدیریت منابع آب دانست.
** برنج دو نوچ ، به جای کشت دوم
مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران همچنین پیشنهاد کرد که با توجه به جدی بودن بحران کم آبی و خشکسالی در مناطق مرکزی و شرقی مازندران ، پرورش ساقه برنج پس از کشت اول یا کشت برنج دو نوچ (رتون) در دستور برنج کاران قرار گیرد و در مناطق دیگر که با کمبود آب مواجه نیستند ؛ کشت دوم هم انجام شود.
کشاورزان مازندران در سال های اخیر برای افزایش بهره وری و درآمدزائی بیشتر از زمین های شالیزاری ، به روش های مختلف متوسل شده اند که از جمله آن پرورش ساقه برنج ، کشت دوباره برنج و کشت محصولات سازگار از جمله علوفه ، کلزا و سویا بوده است .
کشت دوباره برنج به اعتقاد کارشناسان کشاورزی ، بدترین نوع کشت نه تنها به لحاظ مصرف زیاد آب ، بلکه به خاطر تشدید مصرف آب در فصلی است که طبیعت با خشکی مواجه می شود .
کشت دوباره برنج اصولا در ماههای تیر و مرداد پس از برداشت کشت اول انجام می شود ، در حالی که در این زمان آببندان ها خالی از ذخیره آبی است ، دبی آب در رودخانه ها به کمترین میزان در طول سال می رسد و بعضی از آنها می خشکند ، ذخیره آبی پشت سدها تقریبا تخلیه می شود و عمق آب چاهها نیز به میزان زیادی کاهش می یابد .
بیشتر کشاورزان مازندرانی در سال های اخیر برای کشت دوم از آب های زیرزمینی استفاده کرده اند و به همین خاطر در بعضی از دشت ها وضعیت سفره های زیرزمینی به مرحله بحران رسیده است .
** سدهای خالی و رتبه داری در کاهش بارندگی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مازندران هم گفت که طبق بررسی میزان آبگیری سدهای استان در ۲ ماهه سال زراعی جاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۵۰ درصد کاهش یافته است .
محمدابراهیم یخکشی افزود : همچنین میزان روان آب نیز ۳۹ درصد در مقایسه با دوره شاخص با کاهش رو به رو است که نشان از تداوم خشکسالی در دوره زمانی اوج بارش ها دارد .
وی گفت که مازندران از لحاظ کاهش بارش ، در مقایسه با دیگر استان های کشور در آبان ماه رتبه دوم را به خود اختصاص داد و روند رو به رشد افزایش دما در سال زراعی گذشته حدود ۱۰ هزار میلیارد ریال به بخش کشاورزی و باغی خسارت وارد کرد .
یخشکی مدیریت منابع آب به ویژه در بخش کشاورزی را بهترین راهکار برای کاهش غلبه بر خشکسالی در مازندران اعلام کرد.
** راندمان ۴۳ درصدی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی تجهیز و نوسازی اراضی ، پوشش انهار ، ایجاد آبیاری قطره ای و تحت فشار را از مهم ترین برنامه های سازمان متبوعش برای مدیریت منابع آب اعلام کرد.
دلارو حیدرپور گفت : هم اکنون راندمان آب در استان ۴۳ درصد است که باید با اجرای طرح های مدیریت منابع این راندمان را در یک برنامه پنجساله به ۹۰ درصد برسانیم.
وی اضافه کرد : با اجرای طرح های مدیریت منابع آب در ۳ ساله ۹۲ تا ۹۵ حدود ۳۱۰ میلیون متر مکعب آب در بخش کشاورزی صرفه جویی شد و این طرح ها همچنان ادامه خواهد داشت.
** مشارکت مردم در مدیریت منابع آب
معاون امور عمرانی استاندار مازندران هم گفت : برای مدیریت منابع آب در این استان به فراخور روند خشکسالی اقدام های خوبی در سال های اخیر انجام شد، ولی این روند باید با سرعت بیشتری ادامه یابد.
علی نبیان افزود که دولت تدبیر و امید برای تسهیلات و مشوق های خوبی را برای اجرای نوسازی و تجهیز طرح های آبیاری به خصوص آبیاری قطره ای پیش بینی کرد.
وی پرداخت ۸۵ درصد از هزینه اجرای طرح آبیاری قطره ای به صورت بلاعوض را از مهم ترین مشوق های دولت تدبیر و امید برای مدیریت منابع آب دانست.
معاون عمرانی استاندار مازندران اظهار داشت : ما باید ضمن جلوگیری از هدر رفت بی رویه آب در سطح استان و برخورد با چاه های غیرمجاز ، باید برای موفقیت بیشتر ، مشارکت جدی مردم را داشته باشیم .
وی افزود : اگر بهره برداران بخش کشاورزی ما با شرایط و موقعیت حساس کمبود آب آشنا شوند ، همراهی آنها مدیریت منابع آب را تسهیل می کند.
خشکسالی در حالی در سال های اخیر در مازندران عمیق تر شده است که بر اساس آمارهای رسمی هم اکنون حدود ۱۱ درصد از آب های سطحی در مازندران با احداث سدها تنظیم می شود و این میزان در صورتی که ۱۰ سد در دست ساخت هم به بهره برداری برسد تنها اندکی از ۲۰ درصد بیشتر می شود .
کشاورزی سنتی حاکم بر مازندران سبب شده است تا حدود ۸۰ درصد از منابع آبی این خطه شمال کشور در این حوزه مصرف شود .
مازندران با داشتن ۴۶۰ هزار هکتار زمین کشاورزی ، ۷۲ محصول تولید می کند و در تولید ۷ نوع محصول مانند برنج و مرکبات رتبه اول و در هشت نوع دیگر هم رتبه دوم تا سوم را دارد .