دیپلماسی تعاملی؛ راهکار دولت یازدهم برای مهار ریزگردها

بحران ریزگردها مرزهای جدیدی از دیپلماسی و همکاری های منطقه ای و بین المللی را رقم زد و با توجه به منشا اصلی ریزگردها که بیشتر به فرسایش بادی شدید و گسترش پدیده بیابان زایی مربوط می شود و کشورهای درگیر را دچار آسیب ها و لطمه های بهداشتی، اقتصادی و توسعه ای کرده است.

گرد و غبار در سال های گذشته به یکی از معضل های منطقه خاورمیانه تبدیل شده است و کشورهای مختلف از وجود آن رنج می برند که ایران آسیب های زیادی از این پدیده دیده است. از این رو دولت یازدهم برای مهار این پدیده در مجامع بین المللی حضور یافت و راهکار مهار این پدیده را تعامل کشورهای درگیر دانست که برگزاری «کنفرانس بین ‌المللی مقابله با گرد ‌ و‌غبار، چالش‌ ها و راه ‌حل ‌ها» یک نمونه از اینگونه دیپلماسی است.

پدیده گرد و غبار سبب شد تا نمایندگان و کارشناسان بیش از ۳۰ کشور مختلف برای شرکت در کنفرانس بین‌المللی مقابله با گرد ‌و‌ غبار، چالش‌ ها و راه ‌حل ‌ها، راهی تهران شوند تا در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی با تکیه بر دیپلماسی و همکاری های مشترک راه حلی برای مقابله با این پدیده بیابند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت برگزاری کنفرانس بین‌المللی مقابله با گرد ‌ و‌ غبار و حضور کشورهای مختلف در آن با «ساناز صنایع گلدوز» رییس انجمن ارزیابی محیط زیست ایران، رییس انجمن آشتی با زمین و مدرس محیط زیست دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی به گفت وگو پرداخت.

**دیپلماسی فعال؛ عاملی برای مهار گرد و غبار
صنایع گلدوز نقش دیپلماسی در مهار پدیده گرد و غبار را مهم و حایز اهمیت دانست و گفت: مرزهای محیط زیست به دلیل عوامل ثابت و متغیرش فراتر از مرزهای قراردادی است. رویدادهای محیط زیستی نیز به دلیل پیوستگی فراتر از مرزهای قرار دادی هستند. از این رو وقوع گرد و غبار یک رویداد منطقه ای و فرا منطقه ای است. بنابرین دیپلماسی و گفت وگوهای منطقه ای می تواند نقش مهمی در مهار کانون های گرد و غبار داشته باشد.

گرد و غبار پدیده ای بین المللی است که به دلیل تغییرهای اقلیمی، بیابان زایی و جنگل زدایی، کمبود آب و کاهش آب های سطحی و زیر زمینی و وجود بادهای غالب به وجود می آید. از این رو بعضی از کشورها به نوعی گرفتار آن هستند. وقوع گرد و غبار در ایران نیز رویدادی منطقه ای و فرامنطقه ای است. به همین دلیل باید با دیپلماسی فعال، سیاست ها و تدابیر لازم بتوانیم کانون های گرد و غبار در منطقه را مهار کنیم تا از این واقعه محیط زیستی کمتر آسیب ببینیم.

**بیشترین منشا گرد و غبار؛ خارج از ایران
رییس انجمن ارزیابی محیط زیست ایران اظهار داشت: ایران به دلیل اقلیم غالبا گرم و خشک، محدوده وسیع بیابانی، کم آبی و پدیده باد با رویداد گرد و غبار مواجه است. البته بعضی از کانون ها داخلی هستند که می توان آنها را مهار کرد ولی مشکل اصلی که امروز برای کشور ایجاد شده و سالیانه حدود ۲۷ استان را درگیر پدیده گرد و غبار می کند، ناشی از کانون های خارج از ایران است. مشکل ریزگردهای ایران، ۶۵ درصد از عراق، ۱۶ درصد سوریه، ۹ درصد از عربستان، ۸ درصد داخلی و ۲ درصد به اردن مربوط می شود. البته در سال های اخیر به سبب خشکسالی های مکرر ۱۲ تا ۲۲ درصد گرد و غبار از کانون های داخلی بوده است.

**گرد و غبار و مشکل سلامت و بهداشتی جهانی
مدرس محیط زیست دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی موضوع گرد و غبار را تنها مربوط به ایران و کشورهای خاورمیانه ندانست و بیان داشت: در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و بقیه مناطق در دنیا نیز تهدید گرد و غبار وجود دارد. هجوم گرد و غبار به گونه ای است که تمام جوامع درگیر از نظر اقتصادی، اجتماعی، سلامتی، بهداشتی و محیط زیستی آسیب می بینند و چیزی که در اولویت نخست قرار دارد مبارزه با این پدیده در بعد منطقه ای و بین المللی به منظور حل مشکل سلامت و بهداشتی است که این ریز گردها ایجاد کرده اند.

**کنفرانس بین المللی گرد و غبار؛ نتیجه مستقیم دیپلماسی دولت یازدهم
وی ایران را بانی کنفرانس بین المللی گرد و غبار در ۱۲ تا ۱۴ تیر در تهران دانست و یادآور شد: ایران به دلیل به دست نیامدن نتیجه های مناسب از گفت وگوهایی که با کشورهای ترکیه، عربستان و عراق داشته، درخواست خود را به سازمان ملل اعلام کرد که اقدام هایی مانند بهره برداری های بدون ارزیابی، توجه نکردن به پایین دست های سد سازی، جنگ های منطقه ای، وجود نداشتن دیپلماسی سیاسی مناسب و … عامل اصلی پدیده گرد و غبار است و ایران نمی تواند به تنهایی و به صورت مستقیم این مشکل را حل کند. از این رو کنفرانس بین المللی گرد و غبار نتیجه مستقیم تلاش های دیپلماسی دولت یازدهم برای حل معضل گرد و غبار است.

**تعهدهای بین المللی کشورها عاملی برای مهار ریزگردها
صنایع گلدوز گفت: از آذر ۱۳۹۴خورشیدی تاکنون چهار قطعنامه درباره گرد و غبار در سازمان ملل تصویب شده است که برای ۱۹۷ کشور عضو به ویژه ۱۸ کشور درگیر با این پدیده تکلیف عملکردی دارند. به همین دلیل دیپلماسی می تواند در حل معضل ریزگردها کمکی اساسی به کشورهای مواجه با این پدیده کند چرا که آنها به نوعی خود را ملزم به تعهدهای بین المللی می دانند. بنابراین برای حل این معضل در ایران، کنفرانس بین المللی گرد و غبار با حضور شخصیت های سیاسی از کشورهای مختلف و سازمان ملل در حال برگزاری است که «هولیانگ شو» دستیار دبیر کل سازمان ملل نیز یکی از این شرکت کننده ها محسوب می شود.

**دولت یازدهم و ایجاد حساسیت های ملی و حمایت های منطقه ای برای مهار گرد و غبار
رییس انجمن ارزیابی محیط زیست ایران تلاش های دولت یازدهم در زمینه مهار پدیده گرد و غبار در حوزه بین المللی را مهم ارزیابی کرد و اظهار داشت: به گزارش سازمان حفاظت محیط زیست یکی از این کارها گفت وگو با سازمان ملل و تصویب چهار قطعنامه درباره پدیده ریزگردها بود که سبب شد همکاری های فنی، تبادل اطلاعات و تجربیات جهانی صورت بگیرد و این امر حساسیت های ملی و حمایت های منطقه ای را افزایش داد. همچنین این دولت با عراق مکاتبه هایی در قالب طرح های آموزشی انجام داد که قرار است مزرعه ای آموزشی حدود ۲۰۰ هکتار در آینده ای نزدیک در خاک عراق ایجاد شود تا بتوانند با استفاده از کارهای فنی و علمی از پدیده گرد و غبار جلوگیری کنند.

مدرس محیط زیست دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در ادامه افزود: دولت یازدهم در زمینه داخلی نیز از سدسازی ها و انتقال آب از سرشاخه های کارون جلوگیری کرد و دست به احیای هورالعظیم زد چرا که خشکی این منطقه یکی از دلیل های غالب ایجاد گرد و غبار بود و همین امر احیای مقداری از ریزگردها را کاهش داد. همچنین دولت یازدهم به توزیع بنزین یورو۴ در اهواز، خرمشهر و آبادان پرداخت و فعالیت واحدهای آلاینده در این مناطق را متوقف کرد که همه این کارهای خود سبب کاهش گرد و غبار شده است. البته تمام این امور بایستی در معرض پایش قرار گیرد و در دراز مدت ادامه یابد.

این دولت قانون حفاظت از تالاب ها و دریاچه ها و قانون هوای پاک را در مجلس شورای اسلامی به تصویب رساند و با همکاری های وزارت نیرو چهار و نیم میلیارد متر مکعب آب شیرین از کرخه وارد چرخه هورالعظیم کرد و با کمک وزارت جهاد کشاورزی ۸۰۰ هکتار نهال کاشت و باغ های جنوب را گسترش داد که همه این کارها به نوعی برای مقابله با پدیده گرد و غبار انجام شده است. البته اینگونه تدابیر نتایج بلند مدت دارد و نباید انتظار داشت که طی زمانی کم نتایج عملی آن قابل مشاهده باشد. زیرا مسایل محیط زیستی نیاز به برنامه ریزی در دراز مدت و اجرا و پایش مستمر دارد.

**اجلاس گرد و غبار گامی مهم برای دیپلماسی حمایتی و انگیزشی ایران
وی بیان داشت: سازمان ملل برای کشورهای عضو خود تعهدهایی ایجاد می کند و برنامه ریزی و میانجگری هایی دارد. از این رو انتظار می رود که در این اجلاس سازمان ملل به عنوان یک مقام بالادستی در حوزه بین المللی و با توجه به راهکارهایی که پیشنهاد می شود، بتواند در مدیریت کاهش کانون های گرد و غبار موثر باشد. این اجلاس می تواند زمینه ساز مراودات و دیپلماسی برای حل چالش ریزگردها باشد. زیرا این امر یک چالش منطقه ای و بین المللی است. از این رو هم سازمان ملل و هم کشورهای شرکت کننده نقش مهمی در آن دارند.

صنایع گلدوز در پایان یادآور شد: اجرایی شدن قطعنامه های سازمان ملل، همکاری های علمی و فنی منطقه ای، هم افزایی کشورهای مختلف و پایش سازمان ملل از جمله اموری است که می توان به آن توجه کرد. مشکل اصلی مواجهه با کم آبی و گرد و غبار در عراق است که ترکیه به دلیل اجرای پروژه گاپ مشکل اساسی را بوجود آورده است. ایران می تواند تنها قدم های حمایتی و انگیزشی در این زمینه بردارد. اجرای دیپلماسی منطقه ای و بین المللی و هم آوایی دولت ها می تواند به مهار کانون های گرد و غبار و تبعات محیط زیستی آن کمک شایانی بنماید.