به نظر می رسید در آیین های امسال از حجم خرافه پراکنی های مداحان بعضا کم سواد کاسته شده بود. اگر هم کم نشده باشد حجم واکنش های منفی و صریح به سخنان فردی که برای توجیه فحاشی های خود سالار شهیدان را هم متهم به ناسزاگویی کرده بود ناسزاگویان کم سواد را در موضع انفعالی قرار داد.
عصر ایران؛ مهرداد خدیر- تاسوعا و عاشورای امسال را می توان در عین همه شباهت ها با سال های گذشته واجد تفاوت ها و ویژگی هایی دانست که یا تنها اختصاص به امسال داشت یا در صورت تسری به سال های آتی ریشه های آن را باید در امسال جُست:

1- درمیان همه شیعیان، علاقه ایرانیان به امام حسین‌ع و اهتمام در حفظ و گسترش آیین های عاشورایی زبانزد است. به همین خاطر تقارن عاشورای امسال با روز واقعه مطابق تقویم ایرانیان / هجری خورشیدی – 21 مهرماه- حال و هوای دیگری بخشیده بود.

تقویم هجری قمری در چرخش است و هر سال با سال قبل 10 روز تفاوت دارد و همواره این پرسش خصوصا برای کسانی که کمتر با تاریخ و تقویم سر وکار دارند پدید می آمد که عاشورا یا 10 محرم 61 هجری قمری با تاریخ خورشیدی اعم از این که پایه آن هجری باشد یا میلادی چه روزی می شود. برگزاری مراسم امسال در سالگرد عاشورا بر پایه هجری خورشیدی جنبه ملی و میهنی هم به این مناسبت بخشیده بود.

2-  در کوی و خیابان افرادی دیده می شدند که به جمع آوری ظروف نذری که در معابر ریخته شده بود می پرداختند. تلفیق یک امر سنتی (نذری دادن) با یک رویکرد مدرن ( دغدغه زیست محیطی) موضوع جالبی بود. ضمن این که کسانی که رعایت نمی کنند از دیدن این صحنه ها به خود می آیند و امید می رود در سال های بعد خودشان هم به گونه ای رفتار نکنند تا لازم باشد دیگران وقت و انرژی خود را صرف جبران بی دقتی یا بی توجهی هم شهریان خود کنند.

3- به نظر می رسید در آیین های امسال از حجم خرافه پراکنی های مداحان بعضا کم سواد کاسته شده بود. اگر هم کم نشده باشد حجم واکنش های منفی و صریح به سخنان فردی که برای توجیه فحاشی های خود سالار شهیدان را هم متهم به ناسزاگویی کرده بود ناسزاگویان کم سواد را در موضع انفعالی قرار داد.

اینان از فضاسازی به خاطر برگزاری مسابقه فوتبال در غروب تاسوعا – که از اراده وزارت ورزش و فدراسیون فوتبال خارج و از سر ناگزیری بود- نیز طرفی نبستند و حضور انبوه جمعیت سیاه پوش در ورزشگاه آزادی نشان داد که پایگاه اجتماعی شان تا چه اندازه آسیب دیده است.

4- مسابقه فوتبال ایران و کره جنوبی در روز تاسوعا برگزار شد. در حالی که تماشاگران حرمت این روز را پاس داشتند و از سرمربی خارجی تیم ملی تا دیگران به تعهد یا تقید خود وفادار ماندند و نشان دادند برخی که مدعی هدایت جامعه اند تا چه حد از شناخت جامعه دور افتاده اند.

جا دارد کسانی که مدام این و آن را تکفیر می کنند بر پایه رفتار مردم در ورزشگاه آزادی در موضع گیری های بعدی تجدید نظر کنند.

5- یک گروه فشار قصد داشت با تهییج احساسات مردم علیه مسابقه فوتبال در روز تاسوعا جمعیتی را گرد آورد اما حتی پس ازنماز جمعه تهران نتوانستند 100 نفر را جمع کنند.

به یاد آوریم در برخی از سال ها این گروه های فشار در تاسوعا و عاشورا چه مانورها که نمی دادند. امسال اما به نظر می رسید کاملا منزوی شده باشند. هر چند از برخی رانت ها و حمایت ها برخوردارند اما مردم با مشاهده آنها خصوصا یکی دو چهره نام و نشان دار به شکل محسوسی فاصله می گیرند.

6- اگر نهی صریح رهبری نبود چه بسا فردی که سودای ریاست جمهوری داشت می خواست از فرصت تاسوعا و عاشورا بهره برد و در شهرهایی که جمعیت زیادی نه برای او که به خاطر عاشورا شرکت می کنند حضور یابد اما امسال بی سرو صدا به حسینیه امام خمینی رفت و نشست و عزاداری کرد و خارج شد.

7- در صدا و سیما اما انگار در بر همان پاشنه می چرخد که می چرخید. همچنان این رسانه در انتخاب سخنرانان، گزینشی و بسته عمل می کند و اصرار دارد تفسیر واقعه عاشورا را به یک قرائت خاص محدود سازد.

بخش قابل توجهی از نارضایتی به خاطر گفتار و رفتار مداحان هم به خاطر میدانی است که صدا و سیما به آنها داده و گرنه به صورت طبیعی تا این حد رشد نمی کردند. مداحانی که به جای پرداختن به رفتار کاملا عقلانی و سیاسی امام حسین (‌ترک مکه و مدینه برای حفظ امنیت خانواده و انجام وظیفه امر به معروف و نهی از منکر در فضایی دیگر و در پی آن مذاکره برای جلوگیری از خون ریزی و سرانجام تن ندادن به «اقرار علیه خود» با «بیعت اجباری» به مثابه قبول تجاوز به استقلال عقیده) و به جای تاکید بر «چرایی» این اتفاق که مدعیان دیانت نواده پیامبر را به خروج از دین متهم کردند تنها بر «چگونگی» یک واقعه تاکید می کنند و به جای واداشتن به تفکر و تامل و تدبر تنها می خواهند احساسات مخاطبان را برانگیزانند.

علی مطهری هم بدون اشاره مستقیم به این رسانه گفته است: «‌حجم برنامه های مداحی در ایران بیش از اندازه لازم است. اطلاعات ناقص برخی از آنها می تواند آنان را به ابزار دست برخی افراد و گروه های سیاسی تبدیل کند در عین این که نمی توان از مداحان را از وارد شدن به مسایل سیاسی نهی کرد.»

8- اگر تکلیف فیلم «رستاخیز» روشن شده بود امسال از این حیث هم متفاوت می شد. تهیه کننده و کارگردان با این اطمینان که حضرت عباس‌ع در زمره 14 معصوم قرار ندارد نقش آفرین ایشان را هم به تصویر کشیدند و بعدا شخصیت های مذهبی یادآور شدند که اگر چه در عداد معصومین نیست اما در کنار حضرت زینب‌س  مرتبتی نزدیک به آنان دارد و بهتر است تصویری ترسیم نشود و از سوی دیگر بر تصویری که هر فرد از قمر بنی هاشم در ذهن دارد تاثیر نگذارد.

وزارت ارشاد هم به دنبال راه حل بینابینی رفت تا نور جایگزین چهره شود و امکان نمایش فراهم آید. با این حال گویا تهیه کننده بر پایه مجوزهای دریافتی مطالبه خسارت کرده و معتقد است این نکات را باید پیشتر گوشزد می کردند نه پس از صرف این همه وقت و انرژی. «رستاخیز» اما همچنان یک سرمایه نصویری برای حماسه عاشوراست و دریغ است که به جای نمایش ولو با اعمال اصلاحات دستمایه کش مکش ها باشد. کما این که تصاویری با انتساب به این سریال یا مختارنامه در شبکه های مجازی پخش شد و مورد استقبال قرار گرفت و این نیز یکی از ویژگی های عاشورای امسال بود: اطلاع رسانی و تبلیغ با استفاده از نرم افزارهای پیام رسان موبایلی.

9- امسال این زمزمه در برخی محافل خانوادگی یا حتی در صف های نذری یا شبکه های مجازی شنیده می شد که آیا بهتر نیست به جای صرف این همه هزینه برای غذا دادن به مردم این بودجه صرف کمک به فقیران شود؟

هر چند در نیت خیر مطرح کنندگان این ایده تردید نیست اما می توان این نکات را مطرح کرد:

نخست این که از کجا اطمینان دارند که اگر فرد این کار را نکند بودجه را صرف کار مورد علاقه آنان می کند؟ چه بسا رضایت یا لذتی را که از این کار داشته باشد برای کارهای خیر دیگر نداشته باشد.

دوم: از کجا می دانند که نذری دهنده به فقیران کمک نمی کند؟

سوم: نذری دادن بخشی از آیین‌های محرم است و یکی از رموز ماندگاری عاشورا آیین‌های متنوع آن است و نذری دادن تنها یکی از آنهاست.

چهارم: فرض کنیم فردی می خواهد هم‌محلی‌های خود را میهمان کند و به آنان ناهار یا شام رایگان بدهد. آیا کسی بر او خرده می‌گیرد که چرا این پول را صرف فقیران محله نمی‌کند‌؟! پس چرا نوبت به این مناسبت که می‌رسد این بحث مطرح می‌شود؟ حتی اگر از سر ریا باشد نیز ریای دلچسبی است! چون دیگران را هم تشویق می‌کند و رواج یک سنت نیکوست.

دست آخر این که قطعا در بین دریافت کنندگان غذای نذری هم کسانی هستند که در طول سال از امکان تهیه غذای گرم محروم اند. هر چند که هدف اصلی نذری دادن سیر کردن گرسنگان نیست. زنده نگاه داشتن یک آیین است و طبعا هر که به شیوه خود برای زنده نگاه داشتن می کوشد.

10- یکی از جاذبه های ایران در گردشگری، جنبه های مذهبی و آیینی است. مشاهده صحنه های مختلف عزا‌داری، سینه‌زنی، نذری‌دهی، تعزیه و ده ها سنت متنوع دیگر در جای‌جای ایران می‌تواند برای هر گردشگر خارجی جذاب باشد و به تفاوت ایران با دیگر کشورهای اسلامی نیز پی ببرند.

روزی یک راهنمای تور از نویسنده این سطور پرسید توریست های بسیاری می پرسند که ما با تصور یک کشور اسلامی مانند دیگر کشورهای اسلامی وارد ایران می شویم ولی کشوری متفاوت را می بینیم. راز این همه تفاوت در چیست؟ غیر از اشاره به تمدن چند هزار ساله در ایران و وقوع یک انقلاب ضد سلطنتی در سال 1979 به او می گفتم این راز را در عاشورا می توانند جُست چون تفاوت اسلام در ایران و دیگر کشورهای اسلامی را نشان می دهد.

هیچ استبعادی ندارد که گردشگری مذهبی به عنوان یکی از شاخه های گردشگری بر روی آیین های عاشورا از منظر جلب توجه غیر ایرانیان تمرکز بیشتری داشته باشد.