مرضیه جعفری؛ سال 1305 اولین تصادف و سانحه رانندگی در ایران در پی برخورد یک خودرو به یک درشکه اتفاق افتاد. آن‌زمان شاید کسی فکرش را نمی‌کرد که 90 سال دیگر تنها در یک آخر هفته از یک ماه ده‌ها نفر جانشان را در راه‌ها و جاده‌ها از دست بدهند و صدها نفر هم راهی بیمارستان شوند.
به گزارش فرارو، ساعت یک و چهل‌و‌یک دقیقه بامدادِ روز چهاردهم شهریور در محور کرج-قزوین تصادف شدیدی اتفاق افتاد. سه خودروی سمند و یک خودروی وانت‌پیکان با یکدیگر برخورد کردند. ده نفر در این حادثه مصدوم شدند و دوکُشته نیز به جمع دیگر قربانیان حوادث رانندگی در شهریورماه پیوستند.
این اتفاق یکی از هزاران اتفاق تلخ و هر روزه جاده‌های کشور است که حالا به موضوعی تکراری تبدیل شده‌است.
شاید بد نباشد برخی از این حادثه‌ها را که در همین دو سه روز گذشته رخ داده با هم مرور کنیم.
جمعه‌ای که گذشت اتوبوسی در اصفهان واژگون شد که در پی آن از میان مسافران سه نفر کشته و 9 نفرمجروح شدند. سرعت غیرمجاز به گفته ماموران پلیس از دلایل این واژگونی بود.
در همان روز و در ساعت 2 بامداد در محور کرج-قزوین اتوبوسی یه 5 وسیله نقلیه زد که راننده یکی از آنها جان باخت.
تصادف بعدی در ساعت 6 بامداد جمعه اتفاق افتاد. در آذربایجان شرقی یه پیکان به سمت چپ تجاوز کرد که در اثر آن 2 نفر کشته و 1 نفر مجروح شد.
5شنبه یازده شهریور نیز در کیلومتر 5 محور تبریز-آذر شهر و باز هم در استان آذربایجان شرقی مینی‌بوسی واژگون و 4 نفر از سرنشینان آن مجروح شدند.
این حوادث گوشه‌ای از شهریور خونین جاده‌های در این سال هستند. بنابر آمار تنها در ده روز ابتدایی شهریورماه 2 هزار نفر در تصادفات مجروح و 180 نفر نیز جانشان را از دست دادند.
هرچند که این آمار نسبت به مدت مشابه در سال گذشته کاهش داشته اما چیزی از فشردگیِ حوادث رانندگی بین‌جاده‌ای کم نمی‌کند.
گفته شده که تا این تاریخ از شهریورِ امسال هر روز 55.4 نفر جانشان را از دست داده‌اند. این رقم سال گذشته برابر با مرگِ 58 نفر در روز بود. همچنین شهریور پارسال 1700 نفر بر اثر تصادفات جاده‌ای فوت شدند.
به‌طور کلی و بنابر آمار پزشکی قانونی در 10 سال اخیر سالانه 22 هزار نفر در حوادث رانندگی می‌میرند.
آمارهای جهانی نیز بر این اساس از رتبه سوم ایران در میان کشورهایی که بیشترین آمار تصادف را دارند سخن می‌گویند.
گفته می‌شود میزان عمر از دست رفته ایرانیان در اثر تصادف 5 برابر استاندارد جهانی است.
همچنین اگر در جهان تصادفات نهمین عامل مرگ و میر باشند در ایران این عامل دومین رتبه در مرگ و میر را دارد و اولین آمار مرگِ افراد زیر 40 سال است.
گذشته از این‌ها تصادفات رانندگی ضررهای اقتصادی زیادی نیز در پی دارند. روزانه 32 میلیارد تومان ضرر اقتصادی ناشی از تصادف را متحمل می‌شویم.
عواملِ انسانی یا غیرانسانی؟
با آگاهی از این آمار رعب‌آور حالا باید بپرسیم نقش عوامل مختلف بر میزان بالای تصادفات در جاده‌های ایران چقدر است؟
رییس پلیس راهنمایی و رانندگی در گزارشی اعلام کرده که 70 درصد تصادفات منجر به فوت در ایران به‌دلیل عدم توجه به جلو، خواب‌آلودگی، خستگی و انحراف به چپ بوده‌است.
کمیسیون ایمنی راه‌های کشور نیز دلایل بروز تصادفات رانندگی در جاده‌های کشور را 30.8 درصد عدم رعایت فاصله، 25.2 درصد انحرافِ به چپ، 22.6 درصد سرعت غیرمجاز، 9 درصد عدم توانایی کنترل وسیله، 5.6 درصد عدم رعایت حق تقدم و 6.8 درصد سایر موارد می‌داند.
این کمیسیون براساس این اعداد و ارقام نتیجه می‌گیرد که خطاهای انسانی نقش بسزایی در تصادفات جاده‌ای در کشور دارند.
یک کارشناس نیز در این‌باره گفته که دو عامل غیرانسانی تصادف یعنی جاده و خودرو هرچند اهمیت زیادی دارند اما این توسعه انسانی است که نقش بیشتری در سوانح جاده‌های کشور دارد.
مهدی نجفی‌خواه -جامعه‌شناس- که پیش‌تر در کمپینی در همین راستا و با عنوان نه به تصادف فعالیت می‌کرد همچنین تاکید کرده که اگر جاده ناایمن اما راننده توانمند باشد آمار تصادف کمتر خواهد شد.
سرهنگ همایون شریفی –رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی استان البرز- در اظهار نظری متفاوت از تاثیر جاده‌ها و مکان‌های استراحتِ بین‌راهی سخن گفته است.
او معتقد است هرچند که خستگی یک عامل انسانی در تصادفات جاده‌ای است اما در شرایطی که بسیاری از جاده‌ها رفت و برگشتی است و تبدیل به اتوبان نشده و همینطور استراحتگاه‌های ارزان و باکیفیت وجود ندارد، طبیعی است که راننده در اثر خستگی تصادف کند.
همچنین کارشناسان این حوزه می‌گویند ترمز استاندارد (ABS)، اجباری شدن نصب کیسه هوا، کارگذاشتن دوربین در جاده‌ها، استاندارد کردن راه‌ها و… همگی عوامل غیرانسانی هستند که باید ترتیبِ اثر داده شوند.
مردمی که قربانی‌اند
همچنین آرمان شهرکی –پژوهشگر اجتماعی- در تحلیل چگونگی رخ‌دادن تصادفات در ایران بیان کرده که مشکل عمده ما در سوانج بیش از همه خدمات است و مردم قربانیان این خدمات هستند.
او معتقد است اگر چه عوامل انسانی نقش زیادی در تصادفات دارند، اما در نهایت همین عوامل انسانی نیز ناشی از انواع خدمات رفاهی و اجتماعی‌ای هستند که در جامعه وجود دارند.
در همین راستا می‌توان به آماری اشاره کرد که سازمان پزشکی قانونی اعلام کرده‌است. این سازمان گفته 70 درصد از کسانی که جانشان را از دست می‌دهند کم‌سواد و یا بی‌سواد هستند.
به گفته کارشناسان مسئله سواد و کم‌توان مالی جزو دلایل غیرمستقیمی است که بر رانندگی اثر گذاشته‌اند.
طبق آمار، پراید بیشترین آمار تصادف را به خود اختصاص داده‌است. این در حالی که پراید بیشترین آمار استفاده توسط مردم را دارد. همچنین قیمت کمِ آن سبب شده که اقشار کم‌توان‌تر از این خودرو استفاده کنند.
بنابراین جامعه‌شناسان معتقدند افرادی که از سرمایه‌هایِ اجتماعی پایین‌تری در زمینه تحصیلات و درآمد برخوردارند از ابزار و وسایلی استفاده خواهند کرد که گویای این سرمایه اجتماعی است.
درنتیجه به گفته آنها و آنچه سازمان‌های مربوطه عنوان می‌کنند، یکی از دلایل اینکه آمار تصادف پراید در میان دیگر خودروها بالاتر است به افرادی برمی‌گردد که آن را خریداری کرده‌اند و عمدتا از اقشار کم‌درآمد و افرادی با تحصیلات کمتر هستند.
البته مسئولان از کاهش آمار در این زمینه می‌گویند. آنها دلیل این کاهش را اطلاع‌رسانی به مردم و آگاه‌تر شدن آنها می‌دانند.
هرچند که گفته می‌شود آمار تصادف در کشور نسبت به سال گذشته بیش از دو درصد کاهش داشته اما بررسی‌های جهانی و نظر کارشناسان و مسئولان بر این است که باز هم با آماری بسیار بالا روبرو هستیم.
سازمان بهداشت جهانی در گزارشی گفته تصادفات رانندگی تا سال 2020 یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ‌ومیر در کشورهایی است که درآمد سرانه پایینی دارند.
به همین علت سازمان ملل تا ده‌سال تا سالِ 2020 را دهه اقدام در مورد امنیت جاده‌ها نام‌گذاری کرده است.